1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

? 

? 

---

 

47

 

hissiy  holatlari haqidagi  nutqiy  tavsiflaridan va vegetativ  xususiyatlarni turli  usullar 

yordamida yozib olishdan foydalanish mumkin.  

 

Hissiy holatlarning ifodalanishi (ekspressiv tomoni)ni o`rganishning qulayligi, 

tarixiy  xujjatlar,  kinoxronika  lentalari,  fotosurat  va  boshqalardan  ham  foydalanish 

mumkin.  ekspressiya  deganda,  insonning  jismoniy  va  ruhiy  holatlarining  tashqi 

namoyon  bo`lishi  harakati-mimika,  tananing  ifodali  harakati  -poza,  qo`lning  ifodali 

harakati imo-ishora (jest) ularning barchasi umumlashtirib, pantomimika deb ataladi. 

Insonning ruhiy holati haqida eng ko`p axborotni mimika beradi.  

 

Insonning  pantomimik  harakatlari  yosh  va  individual  xususiyatlariga  bog`liq 

holda namoyon bo`ladi.  

 

Pantomimik  harakatlar  ixtiyorsiz  va  ixtiyoriy  bo`lishi  mumkin.  Ixtiyoriy 

pantomimika  ixtiyorsiz  harakatlar  asosida,  sub`ektning  hayotiy  tajribasi  natijasi 

sifatida  rivojlanadi.  Ixtiyorsiz  pantomimik  harakatlar  shaxsning  ruxiy  holati  haqida 

ko`proq  axborot  berishi  mumkin.  G.de-Syupervil  inson  turli  kechinmalar  holatida 

yuzida  bo`ladigan  ifodalarni  sxematik  tarzda  ko`rsatib  berishga  harakat  qilgan.  Bu 

chizma ko`z, burun, og`iz, holatlarining o`zgarishi bilan tushuntiriladi.  

Nima  uchun  hissiyotlar  insondagi  fiziologik  jarayonlarga  ham  ta`sir 

ko`rsatadi? 

  

Emotsional  holatlarning  ifodalanishini  o`rganish  uchun  quyidagi  tajribadan 

foydalanish mumkin. Buning uchun insonning turli ruhiy holatlari aks etgan 15-20 ta 

fotosurat  kerak  bo`ladi.  Uning  orqasiga  inson  qanday  hisni  kechirayotganligi  yozib 

quyiladi. SHu bilan birga bir xil uzunlikdagi turli kinosyujetlardan ham foydalanish 

mumkin. 

 

Tajribaning  birinchi  qismida  tekshiriluvchilar  fotosuratga  qarab-ixtiyoriy  his-

tuyg`ularni  baholaydilar.  Ikkinchisida  esa  kinosyujetdagi  ixtiyorsiz  kechinmalarni 

ta`riflaydilar.  Har  ikki  tajriba  natijalarini  taqqoslash  orqali  hissiyotlarning 

ifodalanishidagi umumiy va farq qiluvchi tomonlarni aniqlash mumkin. 

Inson o`z his-tuyg`ularini boshqara oladimi? 

  

 

Anglangan  his-tuyg`ular  haqidagi  ma`lumotni  olish  uchun  o`zining  hissiy 

holatlari  haqida  hisobot  berish  metodidan  foydalanish  mumkin.  Bu  metod 

hissiyotlarni  paydo  bo`lish  sababi,  sub`ekt  tomonidan  o`z  ruhiy  holatlarini  idrok 

qilish  xususiyati,  hukmron  hislar,  psixik  faoliyatda  biror  buzilishni  his  qilish  yoki 

qilmasligi  kabi  holatlarni  aniqlash  imkonini  beradi.  Bu  metodning  afzalligi 

tekshiriluvchi  o`zi  lozim  deb  topgan  barcha  ma`lumotlarni  etkazadi,  kamchiligi  esa 

hissiyotlarni  o`lchash  imkoniyati  mavjud  emas.  SHunday  paytda  avvaldan 

belgilangan maxsus shkalalardan foydalanish maqsadiga muvofiq bo`ladi. 

 

Emotsional holatlar shkalasi quyidagicha: 

1.  Kuchli  salbiy  holatlar  -  kuchli  qoniqmaslik,  nafrat,  afsuslanish,  dahshatga 

tushish. 

2.  Kuchsiz  salbiy  holatlar  -  kuchsiz  norozilik,  qayg`urish,  xafa  bo`lish, 

xavotirlanish, qo`rquv. 

3.  Neytral holatlar: xotirjamlik, ishonchlilik.  

4.  Kuchsiz ijobiy holatlar: kuchsiz zavqlanish, qoniqish hissi,