1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

intervallar  shkalasi  deb  yuritiladi.  Intervallar  shkalasining  ob`ektlari  hamma  vaqt 

o`rganilayotgan  xususiyatning  o`sib  yoki  kamayib  borishga  qarab  tartibga 

solinganidir.  Intervallar  shkalasi  o`lchov  birliklari  turlicha  bo`lib,  ularni  aniqlash 

ixtiyoriy  asosga  ega  bo`ladi.  Bunday  shkalalarga  nisbatan  arifmetik  amallarni 

qo`llash,  tenglikni  aniqlash,  katta  yoki  kichik  deb  taqqoslash  mumkin.  Bir  shkalani 

turli belgilari o`rtasidagi intervallar va farqlar tengligini ham solishtirish mumkin. 

 

 

Intervallar shkalasi quyidagi postulatga bo`ysunadi:  

     aQvqvQa yoki G`aQvG`Qsq aQG`vQsG` 

     agar aqr va  v > 0 bo`lsa, u holda a Q v > r  

---

 

14

 

     agar aqr va v q q bo`lsa, u holda a Q v q r Q q 

 

Intervallar  shkalasini  loyihalashtirishda  uchta  ixtiyoriy  operatsiya  (amallar) 

bajariladi:  

a) o`lchov birligi xajmini topish;  

b) nol’ (boshlang`ich) nuqtani topish;  

v) nol’ nuqtadan boshlab hisob olib boriluvchi yo`nalishni aniqlash. 

 

Intervallar  shkalasiga  Vekslerning  standartlashgan  shkalasi,  Tersten  va 

T.Gilford shkalasi misol bo`ladi.  

 

Munosabatlar  shkalasini  loyihalashtirishda  avvalgi  shkala  xususiyatlari  bilan 

birga hali o`rganilishi kerak bo`lgan xususiyat yo`q bo`lgan tabiiy nol’ nuqta bo`lishi 

kerak.  Munosabatlar  shkalasi  quyidagi  muhim  xususiyatlarga  ega;  1)  ob`ektlar  sinfi 

o`rganilayotgan xususiyatga ko`ra bo`lingan va tartibga solingan bo`ladi; 2) ob`ektlar 

sinfi o`rtasidagi teng farqlar, ular belgilangan sonlar o`rtasidagi farqka teng bo`ladi; 

3) ob`ektlar sinfiga tenglashtirilgan sonlar o`rganilayotgan xususiyatning ifodalanishi 

darajasiga proportsionaldir.  

 

  

SHkalalashtirishdan  eksperimental  psixologiyada  emas,  balki  boshqa 

maqsadlarda ham foydalanish mumkinmi? 

 

Munosabatlar  shkalasida  qolgan  barcha  tiplarga  xos  bo`lgan  operatsiyalarni 

amalga  oshirish  mumkin  bo`ladi.  Munosabatlar  shkalasida  xqax  ag`  o  kabi  amallar 

tatbiq  etiladi.  Psixologiyada  yuqoridagi  shkalalar  tiplari  maqsadga  muvofiq  holda 

tanlanadi va ulardan tadqiqot natijalarini o`lchashda foydalaniladi.