1-mavzu Экология ва меҳнатни муҳофаза қилиш фанининг вазифаси ва мазмуни

1-mavzu Экология ва меҳнатни муҳофаза қилиш фанининг вазифаси ва мазмуни

Ekologiyaning xozirgi zamon tushunchasi  va uning  vazifalari. Organizmlarning yashash sharoiti va  ularning tashqi muhit bilan o’zaro munosabati, turlar, populyatsiyalar, biotsenozlar, ekotizmlar, biosfera va  boshqa tushunchalar ekologiya fanining manbaini tashkil etadi. Shu bois, umumiy ekologiya, asosan, to’rt  bo’limga bo’lib o’rganiladi. Bular: autoekologiya, populyatsiyalar ekologiyasi, sinekologiya va biosfera  haqidagi talimot  
Bugungi kunda ekologiya nafaqat mustaqil fan sifatida shakllandi, balki u mazmunan juda kengaydi. 
Ekologiya o’rganadigan yangi sohalar ko’paydi, boshqacha aytganda, ekologiyaning yangi-yangi yo’nalishlari  paydo bo’ldi. 
«Ekologiya» tushunchasi fanga birinchi bo’lib nemis olimi E.Gekkel tamonidan 1866 yil kiritilgan.  («Organizmlarning umumiy morfologiyasi» asarida.) 
Hozirda ommalashib ketgan bu atama yunoncha so’z bo’lib, «Oykos» - uy-joy; «logos» - fan degan  manoni beradi. 
Ekologiya biologik fan bo’lib, u organizmlarning bir-biri va tashqi muhit sharoiti bilan o’zaro munosabat qonuniyatlarini o’rganadigan fan hisoblanadi.  Ekologiyaning bo’limlari. Odum bo’yicha biospektr. Populyatsiyalar, turlar, biotsenoz, biogeotsenoz,  biosfera kabi tushunchalar ekologiya fanining manbai hisoblanadi. Shuning uchun ham ekologiya 4 ta bo’limga  bo’lib o’rganiladi: 
Autekologiya - «autos» - yunoncha so’z bo’lib «o’zi» degan manoni beradi. Autekologiya  – ayrim   turlarning o’zlari yashab turgan muhit bilan o’zaro munosabatlarini, ularning qanday muhitga ko’proq va uzviy  moslashganini o’rganadi. 
Populyatsiyalar ekologiyasi - «populyason» - frantsuzcha so’z bo’lib, «aholi» degan manoni  beradi. Populyatsiyalar tuzilmasi, dinamikasi, malum sharoitlarda turli organizmlar sonining  o’zgarish sabablarini tekshiradi. 

Sinekologiya - «sin»degani yunoncha so’z bo’lib, «birgalikda» degan manoni beradi. 
Sinekologiya - biogeotsenozlarning tuzilishi va xossalarini, ayrim o’simlik va hayvon turlarining o’zaro  aloqalarini hamda ularning tashqi muhit bilan bo’ladigan munosabatlarini o’rganadi. 
Ekotizimlarni tadqiq qilishning rivojlanishi Ekologiyaning yangi bir bo’limini, yani biosfera (yunoncha «bios»-hayot; «sfera» - shar) haqidagi  talimotni    vujudga  keltirdi. Bu talimot asoschisi V.I.Vernadskiy hisoblanadi

  Mehnat muhofazasi fanining maqsad va vazifalari.  

Jamiyatni asosiy rivojlantiruvchi va ishlab chiqarish tizimini boshqaruvchi 

kuch  inson  ekanligini  e’tiborga  olib,  uning  ishlab  chiqarish  faoliyatini  va 

sog’lig’ini  saqlash  ijtimoiy  sotsial  taraqqiyot    yo’lidagi  muhim  omil  bo’lib 

hisoblanadi. SHuning uchun ham sanoat korxonalarining muhim talabi, faqat 

sifatli  mahsulot  ishlab  chiqarish  bo’lib  qolmasdan,  balki  ishlab  chiqarish 

sharoitini yaxshilash, ishlab chiqarishda jarohatlanish va kasb kasalliklari kelib 

chiqishiga  sabab  bo’lgan  manbalarni  yo’qotish,  ish  inson  faoliyati  uchun 

charchash,  toliqish  va  kasalliklar  manbai  bo’lmasdan,  quvonch  va  baxt 

keltiruvchi faoliyat bo’lishini ta’minlashga harakat qilish zarur. 

Sanoat korxonalarida normal sanitariya-gigiena sharoitlarini yaratish, og’ir 

qo’l kuchi bilan bajariladigan mehnatni tugatish va aqliy mehnat rolini oshirish, 

sanoatda  jarohatlanish  va  kasb  kasalliklarini  butunlay  tugatish  chora-

tadbirlarini amalga oshirish natijasida mehnat qilish yashash vositasigina bo’lib 

qolmasdan, hayot talabi bo’lishiga erishiladi. 

Inson  mehnatini  muhofaza  qilishni  yaxshilash  —  davlatimiz  amalga 

oshirayotgan asosiy va muhim ijtimoiy vazifalardan biridir. 

Mehnat  muhofazasi-satsial-iqtisodiy,  tashkiliy,  texnik,  gigienik, 

profilaktik tadbirlarni o’z ichiga qamrab olgan, insonning ish jarayonidagi 

mehnat qobilyatini, sog’ligi va havfsizligini ta’minlash uchun yunaltirilgan 

qonunlar majmuasidir. 

Fan asosan to’rt qismdan iborat: 

1. Mehnatni muxofaza qilish qonuniyatlari. 

2.Sanoat  korxonalarida  mehnat  gigenasi  va  ishlab  chiqarish  sanitariyasi. 

3. Xavfsizlik texnikasi. 

4. Yong’inga qarshi kurash asoslari.