1-Mavzu. Dastlabki kimyoda atom, element tushunchalari. Ularni hozirgi zamon nuqtai-nazaridan baholash

6. Kimyo tarixini o’rganish konsepsiyasi nimalardan iborat? 
Kimyo tarixi ana shu masalalarni tushuntirish yo’lida qilingan ilmiy ishlarini
umumlashtirish va asosiy masalani tushunish uchun shartli ravishda quyidagi
usullardan foydalanadi.
1. XVII asr o’rtalarigacha davom etgan qadimgi naturfilosoflar 
dunyoqarashlari. 
2. XVII asrning ikkinchi yarmidan boshlangan ishlab chiqarishning 
kapitalistik tuzumi tabiatshunoslikdagi tajribalarni xisobga olib modda xossasi
kimyoviy tarkibining funksiyasi sifatida qaralishiga olib keldi. 
TARKIB

XOSSA 
Bu kimyoning fan sifatidagi kimyoviy bilimlarni umumlashtirish uchun
birinchi konsepsiyasi vazifasini bajardi.
1.
XVIII asrning boshlariga kelib ishlab chiqarishda fabrikalar, zavodlar vujudga 
keldi. 
:

---

Bu esa o’z navbatida kimyoviy moddalarning strukturalari haqidagi 
ta’limotni boshlanishi bo’lib kimyoviy bilimlarni umumlashtirishning ikkinchi 
konsepsiyasi vazifasini o’tadi.
4. XIX asr o’rtalariga kelib, ishlab chiqarishning jadal rivojlanish talablari 
asosida kimyo fani oldida yangi muammolar paydo bo’ldi, ya’ni-sintetik kauchuk, 
plastmassa, yog’lar, keramik mahsulotlar olish va h. k. Bu esa, o’z navbatida 
kimyoviy jarayonlar haqidagi ta’limotni keltirib chiqardi va uchinchi konsepsiya
bo’lib hisoblanadi. 
5. Kimyoning asosiy muammosining evolyusiyasi esa, to’rtinchi konsepsiya 
hisoblanib, u sifatdan miqdor o’zgarishga (uzluksiz) olib keladi. 
Kimyoning bosh muammosini o’rganishdagi yuqorida ko’rsatilgan 
konsepsiyalarga ajratish oddiydan murakkabga, pastdan yuqoriga tomon doimo 
rivojlanishdan kelib chiqadi. 
7.Kimyoning rivojlanish bosqichlarini ayting? 
Birinchi marta Nemis olimi Germann Kopp eramizdan 300-1600 yillar oldingi 
davrni –alximiya davri deb atadi, 1700 yilgacha bo’lgan davrni yatoximiya-
meditsina kimyosi deb atadi, keyingi davrlarni flogiston va miqdoriy kimyo 
davrlari deb atadi. 
Keyingi vaqtlarda SSSR da(Rossiya va CNG mamlakatlarida) Kimyoning
rivojlanishini asosan quyidagi 5 ta bosqichga bo’lish mumkin Har bir bosqich 
kimyoviy muommolarni hal qilish usullari bilan farq qiladi: 

---

1 – Bosqich - Kimyo rivojlanishining qadimgi naturfilosofiya davridan,
bizning tariximizgacha bo’lgan davr bo’lib uni biz " alximiya" davri deb ataymiz.
Bu davr asosan moddalar haqidagi dalillarni to’plash bilan shug’ullanib ularning 
bir - biriga o’tish hollarini o’rgandi. U 2 ming yil - XVII asrning 2 chi 
yarmigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Ularning asosiy maqsadi filosofiya 
toshini topish bo’ldi. 
2 - Bosqich. XVII asrning 2 chi yarmidan boshlanadi. Bu davr eksperimental 
kimyo deb atalib, ular kimyoni moddalar tarkibi haqidagi fan ekanligiga asos soldi. 
Sintez o’tkazdi, moddalar tarkibini tekshirish natijasida ularning bir - biriga 
o’tishini o’rganib qoida, qonun, nazariyalarni vujudga keltirdi, analitik kimyo - 
sifat fani sifatida vujudga keldi. 
3 - Bosqich. XVIII asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi va analitik kimyo - 
undan keyin esa sintetikaga o’tib - " strukturnaya ximiya" (tuzilish kimyosi) 
vujudga keldi, natijada - ranglovchi bo’yoqlar, dorilar, sun’iy ipak olindi. Bu davr 
kimyoviy strukturaning boshlanishiga asos bo’ldi (1860-1880 yillar) va organik
kimyoning jadal rivojlanishiga sabab bo’ldi. 
4 - Bosqich. XX asr-sanoat va texnikaning jadal rivojlanish davrini o’z ichiga
oladi. Bu davr - sanoat va qishloq xo’jaligi uchun kerakli bo’lgan aniq tarkibli 
moddalarni juda ko’p miqdorda olish bilan harakterlanadi. Ma’lum xossaga ega 
bo’lgan plastmassa, sintetik, kauchuk, sun’iy tola, yuvuvchi moddalar, azotli 
o’g’itlar va boshqalardan ko’plab miqdorda ishlab chiqarila boshlandi. 
5 - Bosqich. Hozirgi zamon ishlab chiqarish talabiga binoan rivojlanish davri.
Bu davrda har xil erituvchi tanlash, biokatalizatorlar yordamida kerakli tarkibdagi 
moddalarni olish uchun ishlatiladigan kimyoviy jarayonlar haqidagi ta’limotni
yaratishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan.