|
18-Mavzu: Sug`orish mashinalari tanlash, ishga tayyorlash va ishini tashkil etish.
Reja :
Sug’orishning asosiy turlari va ularning qo’llanish shartlari.
Sug’orish usullari va ularga qo’yiladigan talablar
Sug’orish turi va unga mos bo’lgan sug’orish usulini tanlash shartlari
Yer ustidan sug’orish usuli va uning turlari
Yoki nlarni egatlab sug’orish
Sug’orish - suv manbaidan keluvchi suv bilan tuproq’ni sun'iy ravishda namlashdan iboratdir. Sug’oriladigan maydonda bog’lanaetgan suvni taqsimlash usullariga sug’orish usullari deyiladi.
Sug’orish usullariga quyidagi talablar quyiladi:
- sug’orish suvini tuproq’ unumdorlik elementi - tuproq’namligiga aylantirishni ta'minlash;
- tuproq’ni qumoq (kuzilama) strukturasini saqlash ;
suvni tashlamay va chuqur gorizontallarga shimilib ketishiga yo’l qo’ymay undan mumkin qadar ko’proqfoydalanishni ta'minlash ;
yoki nni parvarishlash va uni yig’ishtirib olishda mexanizmlar ish unumdorligini oshirish .
Beshta asosiy sug’orish usuli: er ustidan sug’orish , emg’irlatib sug’orish va tuproq’ichidan,tomchilatib sug’orish va subirrigasiya usullari bor.
Yer ustidan sug’orishda suv sug’oriladigan maydon yuziga oqib tarqaladi va og’irlik kuchi ta'siri hamda kapilyarlar orqali tuproq’qa singiydi . Bu usulni qo’llash uchun sug’oriladigan dala yuzini tyoki slash, egatlar yoki pollar olish talab etiladi. Ko’pchilik xollarda erning birmuncha nishab bo’lishi ham kifoya qiladi.
YEmg’irlatib sug’orishda suv maxsus emg’irlatuvchi qurilmalar vositasida dalaga emg’ir qilib sochiladi.
Tuproq’ ichidan sug’orishda erning xaydaladigan qatlami ostiga quvurlar vositasida suv beriladi.
Bostirib, taxtalar olib va egatlar bo’yicha sug’orish , er ustidan sug’orish usullariga kiradi.
Bostirib sug’orishda cheklar suvlar to’lg’iziladi. Bu usul tuproq’ning g’oyatda zichlashib yuboradi. U odatda cheklarni xozirlashga , erni yaxshilab tyoki slashga va birqancha xollarda zovur tarmoqlarini qurishga katta dastlabki xarajatlar talab qiladi.
Taxtalar olib sug’orishda suv dala betida qatlam bo’lib oqadi.
Suvni o’rtaga singdiradigan tuproq’da , qatqaloqhosil qilishga unda moyil bo’lmagan tuproq’da hamda joyning nishabligi 0,01-0,1 gacha boradigan erlarda taxtalar olib sug’orish mumkin. Odatda sug’oriladigan polosa eni seyalkaning qamrash eniga baravar keladi. U relef sharoitlariga ko’ra o’zgarishi mumkin. Ba'zan sho’rlangan tuproq’larda , piez etishtirishda taxtalar olib sug’orish ishlatiladi.
Egatlar buylab sug’orish sabzavot yoki nlari va kartoshkani er ustidan sug’orishning asosiy usulidir. Sabzavotchiliqda qo’llanuvchi keng qatorlar eqish va ko’chat o’tqazishda egatlar yoki ndan ortiqcha foydali maydonni olmaydi.
Egat buylab sug’orish ikki xil : etagi berk egaklar va ochiqegatlar buylab amalga oshiriladi.
Sug’orish sifati va qo’yiladigan suv sarfi sug’orilaetgan egatning chuqurligi, kesimi va uzunligi hamda quyilaetgan suv oqimining miqdoriga ko’p jixatdan bog’liqbo’ladi.
Etagi berk egatga suvni jildiratib berib egat to’ldiriladi yoki egatga takror suv beriladi.
Oqava egat buylab sug’orishda quyilaetgan suvning miqdori 0,2 dan 1 l/s gacha o’zgarib turadi hamda uchastka tuprog’i va relefining suv singdirish qobiliyatiga bog’liqbo’ladi.
Yer sirtidan sug’orishni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish uchun sug’orish agregatlaridan foydalaniladi. Ular kanallar yoki suv manbalaridagi suv sathidan yuqorida joylashgan erlarni, shunigdek nishabligi kichik maydonlarni sug’orishga imkon beradi. Sug’orish agregatlari yoki n sug’orishda mehnat unumdorligini ancha oshiradi, egatlarga suvni tyoki s taraydi.
Yer ustidan egat buylab sug’orishda va taxtalarga suv quyib sug’orishda muvaqqat sug’orish tarmog’i va uqariqlar bo’ladi. Ular ikki prinsipial sxemaga asosan buylama va kundalang joylashishi mumkin. Buylama sxemalarda sug’oriladigan egatlar va polosalar muvaqqat ariq buylab olinadi, kundalang sxemada esa muvaqqat ariqqa tik olinadi. Birinchi sxemada muvaqqat suvi uqariqorqali sug’orish elementlariga o’tadi, ikkinchi sxemada esa bevosita muvaqqat ariqdan , exud relef notyoki s bo’lsa, rostlovchi egatlardan o’tadi. Nishabligi kichik (0,006) uchastkalarda buylama sxema , nishabligi 0,006 dan yuqori uchastkalarda esa kundalang sxema qabul qilinadi.
Dala maydonlarini sug‘orishni to‘g‘ri tashkil qilish – ekin maydonini to‘g‘ri tanlash, to‘g‘ri ishlov berish o‘g‘itlash kabi ishlardan ham muhiroq sanaladi. Bog‘larni sug‘orishda O‘zbekistonda turli usullar qo‘llanadi. Bog‘larni sug‘orishning qator usullaridan : yomg‘irlatib sug‘orish, tuproq ostidan sug‘orish, tomchilatib sug‘orish, mayda zarrali sug‘orish kabilar kiradi. Bu usullar qo‘llanilganda tuproq bir tekis va me’yorida namlanadi., yer qatqaloq bo‘lmaydi. Begona o‘tlar chiqishi kamayadi hamda suv bir necha baravarga tejaladi hamda sug‘orilgandan so‘ng yerni yumshatish va boshqa bir qator agrotexnik ishlar hajmi kamayadi. Irrigatsiya va melioratsiya kafedrasi professori, qishloq-xo‘jaligi fanlari doktori Isaev Sobirjon Xusanboevich bugun 3 juftlikda 3 bosqich talbalariga “Sug‘orish usullari va texnikasi” mavzusida Ochiq ma’ruza o‘qidi. Ma’ruzada Toshkent davlat agrar universiteti o‘qituvchisi U.Norqulov “Suv xo‘jaligi vazirligi” bosh mutaxassisi A.Radjapov, O‘quv-uslubiy boshqarma boshlig‘i D. Xodjaev hamda kafedra professor-o‘qituvchilari ishtirok etishdi.
Takrorlash uchun savollar:
1.Sug’orishning asosiy turlarini sanab bering
2.Sug’orish turlari bo’yich ularning qo’llanilishi shartlari.
3.Yer ustidan sug’orish usullari.
4.Yomg’irlatib sug’orish qanday sharoitda qo’llaniladi?
5. Sug’orish usullari va ularga qanday talablar qo’yiladi?
6. Sug’orish turi va unga mos bo’lgan sug’orish usulini tanlash shartlari
7. Egatlab sug’orish qanday yoki nlarni sug’orishda qo’llaniladi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
