1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

 
4.O‟zbekiston Respublikasida investitsion jarayonning rivojlanishini 
belgilab beradigan asosiy omillar va shart-sharoitlar 
Milliy  iqtisodiyot  tarmoqlari  miqyosida  investitsion  bozorni  baholash  va 
bashorat  qilish  zarurati  iqtisodiy  o‘sishning  eng  istiqbolli  yo‘nalishlari,  ishlab 
chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatishning  mos  keluvchi  sohalariga  investitsiyalarni 
davlat  tomonidan  qo‘llab-quvvatlashning  ustuvor  yo‘nalishlari  iqtisodiyotni 
qayta  strukturalash  yo‘nalishlarini  aniqlash  bo‘yicha  davlatning  manfaatlari 
bilan  izohlanadi.  Muayyan  investorlar  nuqtai  nazaridan  investitsion  bozorni 
tarmoqlar  bo‘yicha  biish  zarurati  ularning  iqtisodiy  manfaatlari,  o‘z 
mablag‘larini  eng  samarali  va  istiqbolli  investitsion  dastur  va  loyihalarga 
kiritish,  yuqori  daromadli  korxonalarning  aksiyalari  va  istiqbolli  intellektual 
sanoat mulkini xarid qilish istagi bilan asoslanadi. 
Investitsion  bozorni  tahlil  va  bashorat  qilishning  umumiy  vazifasi  milliy 
iqtisodiyotning muayyan tarmoqlari va quyitarmoqlari amaldagi va istiqboldagi 
investitsion jozibadorligini baholash hisoblanadi. 
Ko‘rsatilgan tahlilning muayyan vazifalari quyidagilardan iborat:  
  iqtisodiyotning  tarmoqlari  va  quyitarmoqlarining  rivojlanish 
dinamikasi va amadagi holatini baholash; 
  iqtisodiyotning 
tarmoqlari 
va 
quyitarmoqlari 
rivojlanishi 
istiqbolliligini baholash; 
  tarmoqlarda ro‘y berayotgan ichki o‘zgarishlar hamda iqtisodiyotning 
tarmoqlari  va  quyitarmoqlarida  ro‘y  berishi  mumkin  bo‘lgan  o‘zgarishlarni 
baholash; 
  iqtisodiyotning  mos  keluvchi  tarmoqlari  va  quyitarmoqlari  amaldagi 
va istiqboldagi investitsion jozibadorligini baholash; 
  mos keluvich tarmoqlarga investitsion qo‘yilmalar riskini baholash. 
Iqtisodiyotning  mos  keluvchi  tarmoqlari  va  quyitarmoqlari  rivojlanish 
dinamikasini  ular  ishlab  chiqargan  mahsulot  hajmidan  foizda  o‘sish  sur‘ati  J
p
 
yoki o‘sish indeksi t
n
 bilan baholash qabul qilingan, ya‘ni: 
 
б
а
p
V
V
J
/

                               (4.7) 
 
bu erda   
V
a
  –  ko‘rib  chiqilayotgan  yili  tarmoqda  (quyitarmoqda) ishlab chiqarilgan 
mahsulot hajmi;  
V
b
  — xuddi shu narsa ko‘rib chiqilayotgan yildan oldingi yilda. 
Tarmoqlar  rivojlanishini  solishtirma  baholash  uchun  quyidagi  formulalar 
bo‘yicha aniqlanuvchi rivojlanishning elastiklik koeffitsientlari foydalaniladi: 

---

91 
 
нэ
o
о
эр
t
t
К
/

    
 
 
(4.8.) 
 
о
п
п
эр
t
t
К
/

 
 
 
 
 (4.9) 
 
нэ
п
по
эр
t
t
К
/

 
 
 
 
 (4.10) 
 
bu erda  
по
эр
п
эр
о
эр
К
К
К
,
,
  -  rivojlanishning  elastiklik  koeffitsientlari,  mos  ravishda: 
tarmoqlar  va  quyitarmoqlar  milliy  iqtisodiyotning  rivojlanishiga  nisbatan, 
quyitarmoqlar – tarmoqning rivojlanishiga nisbatan;  
t
o
,  t
n
,  t
ne
  —  tadqiq  etilayotgan  davrlar  uchun  ishlab  chiqarilgan  mahsulot 
hajmining  o‘sish  sur‘ati,  mos  ravishda:  tarmoqda,  quyitarmoqda,  butun  milliy 
iqtisodiyotda.  
(4.8)  -  (4.10)  formulalar  bo‘yicha  hisoblab  chiqilgan  elastiklik 
koeffitsientlari  iqtisodiyotning  mos  keluvchi  tarmoqlari  va  quyitarmoqlari  
rivojlanishining 
solishtirma  sur‘atlarini  tavsiflaydi,  ularning  asosida 
iqtisodiyotning  turli  tarmoqlarida  solishtirma  investitsion  faollik  va  ishlab 
chiqarish-xo‘jalik  faoliyatini  amalga  oshirish  samaradorligi,  shuningdek, 
ularning  mamlakat  iqtisodiyotidagi  o‘rni  haqida  mulohaza  yuritiladi.  Hozirgi 
paytda  mamlakat  iqtisodiyoti  uchun  yoqilg‘i-energetika  majmui  eng  katta 
ahamiyatga  ega  bo‘lgan  tarmoqlardan  sanaladi.  Yuqoridagi  elastiklik 
ko‘rsatkichlari shu bilan bir vaqtda iqtisodiyotning mos keluvchi tarmoqlari va 
quyitarmoqlari  investitsion  jozibadorligini,  ularning  rivojlanishi  solishtirma 
istiqbolliligini  tavsiflaydi.  Elastiklik  ko‘rsatkichi  qanchalik  yuqori  bo‘lsa,  mos 
keluvchi  tarmoqlar  ularni  investitsiyalash  jihatidan  shanchalik  jozibador 
hisoblanadi. 
Zarur  hollarda  xuddi  shunday  elastiklik  koeffitsientlari  investitsion 
bozorning  yanada  istiqbolli  segmentlarini  aniqlash  maqsadida  tarmoqlar  va 
quyitarmoqlarda  chiqarilayotgan  mahsulotlar,  ko‘rsatilayotgan  xizmatlar  turlari 
bo‘yicha ham hisoblab chiqiladi. 
Iqtisodiyot 
tarmoqlari 
investitsion 
imkoniyatlari 
va 
investitsion 
jozibadorligini baholashda ularning amaldagi ahvolining muhim tavsifnomasi bu 
tarmoqlarning 
rentabellik, 
foydalilik 
va 
moliyaviy 
ta‘minlanganlik 
ko‘rsatkichlari hisoblanadi. 
Milliy  iqtisodiyot  tarmoqlari  va  quyitarmoqlarining  rentabellik,  foydalilik 
va  moliyaviy  ta‘minlanganlik  darajasi  quyidagi  ko‘rsatkichlar  asosida 
baholanishi  mumkin:  kapital  qaytimi  koeffitsientlari;  investitsiyalarning  (kapi-
talning)  rentabellik  koeffitsienti;  aktivlarning  rentabellik  darajasi;  mahsulot 
ishlab chiqarish xarajatlarining rentabellik darajasi.