1-mavzu bozor iqtisodiyotida innovatsiya reja: Innovatsiyaning mazmuni va mohiyati Innovatsiyaning maqsadlari

 
4. Loyihaviy Konsorsium 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  o‗z  vaqtida  yangi  iqtisodiy  munosabatlarga 
boshqarish  va  rejalashtirish  strategiyasi,  marketingdan  foydalangan  holda 
tayyorgarlik ko‗rish talab etiladi. Natijada konsersiumni bozor va imtemolchi talabigi 
tezlikda moslashishi ta‘minlanadi.  

---

38 
 
Konsorsiumda  mulkiy  va  huquqiy  munosabatlar  quyidagi  tamoyillar  asosida 
amalga oshadi: 
-  konsorsium yuridik shaxs sifatida uning taomonidan bitim asosida berilgan 
mulkka egalik qilish huquqiga ega; 
-  birgalikda  xarid  qilingan  mulkka  egalik  qilish  mulkka  qo‗shgan  ulushga 
qarab belgilanadi; 
-  konsorsium bitim asosidagi korxonani tashkil etish huquqiga ega va har bir 
holatda konsorsium bilan bo‗lgan  o‗zaro aloqalar shaklini belgilab beradi; 
-  mulkga  egalik  qilish,  uni  boshqarish  huquqi  ishtirokchilar  o‗rtasida 
qo‗yilgan hissalarga qarab teng taqsimlanadi; 
-  konsorsiumni boshqarish organining vazifasi va maqomi uning faoliyatining 
asosiy  vazifalaridan  kelib  chiqib  aniqlanadi,  ya‘ni  loyihalarni  ishlab  chiqarishni 
tashkil etish va muvofiqlashtirish uchun kerak bo‗lgan moliyaviy resurslarni sarflash, 
ishtirokchilar va sheriklarning ilmiy-texnika sohasidan foydalanish; 
-  innovatsiya  loyihalarni  ishlab  chiqarishni  tashkil  etuvchi  konsorsium  va 
ilmiy-tadqiqot  olib  boruvchi  tashkilotlar,  loyihalashtiruvchilar,  buyurtamchilar 
o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlar, bitimlar asosida amalga oshadi. Bitimlar konsorsium 
yoki alohida ishtirokchilar tomonidan tuzilishi mumkin; 
-  konsorsium  faoliyati  tugagandan  so‗ng  mulk  uning  tarkibiga  kirgan 
tashkilotlar o‗rtasida taqsimlanadi. 
Konsorsium doirasida rejalashtirilgan ishlar va yirik ishlab chiqarish texnikaviy 
va  iqtisodiy  loyihalar  bo‗limlar  va  konsorsium  qatnashchilarining  boshqarish 
shakllari  va  moliyaviy  iqtisodiy  vazifalarini  aniqlashdangina  iborat  bo‗lmasdan, 
konsorsiumni  boshqarishni  yangi  modelini  yaratishga  bo‗lgan  xarakatni  ham 
ifodalaydi.  
Tavsiya etilayotgan konsorsiumni ishlab chiqarish xo‗jalik faoliyati modelining 
xususiyati  yuqori  organlar  bilan  (ta‘sischilar-mulkdorlar)  bajaruvchi  organlar 
boshliqlari o‗rtasidagi vazifalarni aniq belgilab beradi.  
Konsorsiumning  ilmiy-ishlab  chiqarish  va  ho‗jalik  faoliyatini  muhim 
yo‗nalishi loyihalarni boshqarish tizimini tashkil qilish hisoblanadi. 
Ho‗jalik  loyihasi  dasturi  maqsadli,  rejaning  ob‘ekti  bo‗lib  resurslar, 
ishtirokchilar,  bajarish  muddati  bilan  bog‗liq  bo‗lagan  va  konkret  muammoni 
samarali  hal  etishni  ta‘minlaydigan  iqtisodiy,  ishlab  chiqarish,  ilmiy-texnikaviy, 
tashkiliy va boshqa tadbirlar va topshiriqlarni majmui sifatida ifodalash mumkin. 
Konsorsium  ho‗jalik  loyihasini  maqsadga  muvofiq  holda  shakllantirish 
mexanizmini ta‘minlash uchun quyidagilarni amalga oshirish kerak: 
-  maqsadni tanlash, unga erishish uchun ho‗jalik loyihasini ishlab chiqish va 
amalga oshirish; 
- 
birinchi  navbatda  loyiha  yoki  loyihalarni  ishlab  chiqish,  takliflarni  ishlab 
chiqish, ishlanmalarni samaradorli bo‗lishga olib kelish kerak; 
- 
muvofiqlashtiruvchi  kengash  tomonidan  u  yoki  bu  loyihani  amalga 
oshirish uchun kerakli bo‗lgan muddat va xarajatlarni belgilab olish. 
Konsorsium  doirasida  loyihalarni  ishlab  chiqish  va  tadbiq  qilish  uchun 
quyidagilarni amalga oshirish kerak: 

---

39 
 
- 
loyihani  ishlab  chiquvchi  va  uni  amalga  oshiruvchilar  faoliyatini 
muvofiqlashtirish  (bu  vazifani  loyihani  boshqarish  uchun  tuzilgan  maxsus 
boshqaruvchilar guruhi amalga oshiradi). 
- 
loyihani  moliyalashtirish  uchun  konsorsium  tarkibiga  kirgan  bank 
mablag‗lari  va  boshqa  kredit  va  pudratchilarning  ajratmalaridan  vujudga  kelgan 
moliyaviy resurslarni to‗plash. 
Loyiha konsorsiumni boshqarishning yirik tadbirlarining asosiy shakli bo‗lishi 
kerak. Uni amalga oshirishning umumiy sxemasi: konsorsium nomidan uning kerakli 
bo‗lgan  vazifalarini  vaqtinchalik  bajaradigan  guruhni  shakllantirish.  Loyihalarni 
amalga  oshirish  uchun  hisoblar,  konsorsiumning  valyuta  yoki  hisob  raqami 
yordamida amalga oshiriladi. Loyiha boshqarmasi uni amalga oshirish uchun mablag‗ 
yig‗adi, ilmiy uslubiy ta‘minlash va amaliyotga tadbiq etish uchun buyurtma beradi, 
moliyalashtiradi,  loyihani  boshqarish  uchun  kerakli  bo‗lgan  barcha  vazifalarni 
bajaradi. Loyiha amalga oshirilgandan so‗ng uni boshqarish tizimi tarqatib yuboriladi 
(yoki  unga  boshqa  loyihani  amalga  oshirish  yuklatiladi).  Loyihani  boshqarish  bitim 
asosida amalga oshadi. 
Konsorsiumni  boshqarish  konsipsiyasi  o‗zgarishi  bilan  unga  qarashli  bo‗lgan 
bo‗linmalarda tarkibiy o‗zgarishlarni amalga oshirish talab etiladi.  SHu bilan birga 
operativ  va  strategik  vazifalarni  o‗zaro  bir-biriga  bog‗lashni  amalga  oshiradigan 
boshqarish tizimining tarkibida muvofiqlashtiruvchi ilmiy-texnika kengashini tashkil 
etish zarurati tug‗iladi. 
Konsorsium faoliyatining o‗zagi ijrochilar bilan tuziladigan bitim tizimiga asoslanadi. 
Konsorsiumga tovar etkazib berish, xizmat ko‗rsatish yoki ob‘ektni jihozlash ishlarini 
amalga  oshiridigan  tashkilotlar  xomashyo  etkazib  beruvchilar  yoki  pudratchilar 
hisoblanadi.  Agarda  bu  tashkilot  o‗z  navbatida  boshqa  buyurtmachilarni  o‗zining 
majburiyatlarini  bajarishga  jalb  qilsa,  u  buyurtmachilar  oldida  (konsorsium)  to‗liq 
javobgarlikni bo‗yniga oladi va o‗zi xomashyo etkazib beruvchi yoki bosh pudratchi 
bo‗lib  hisoblanadi.Loyihani  joriy  etish  jarayonida  jihozlar  to‗plamini  xarid  qilish 
maqsadida  xorijiy  firmalar  yordamida  ob‘ektlarni  qurish  zarur  bo‗ladi.  Jihozlar 
to‗plamini keltirish yoki ob‘ektlarni qurish pudrat shartnoma tuzilayotganda, ularning 
foydalanish muddati tugaguncha shartnomaning amal qilishi uchun bank kafolatidan 
foydalaniladi.  Tomonlar  o‗rtasida  jarima  to‗lash  va  zararni  qoplash  yuzasidan 
kelishmovchilik  bo‗lganda  buyurtmachi  arbitraj  xukm  chiqarguncha  xom  ashyo 
etkazib  beruvchining  kafolatidan  kerakli  summani  olishi  mumkin.  Bundan  tashqari 
shartnomada  buyurtmachilarga  yirik  banklardan  pul  summasini  olishi  mumkinligi 
ham belgilanadi.