1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

“KICHIK GURUHLARDA ISHLASH” TEXNOLOGIYASI
2-KICHIK GURUH
VAZIFA
Genlarni klonlash
Klassik  genetik  usul  bilan  irsiyatni  o’zgartirishning  asosiy  kamchiligi  2  xil  genotipli 
organizm  chatishtirilganda  ularning  barcha  xo’jalik  uchun  molik  va  molik  emas  genlari 
o’zaro  rekombinasiyalanishidir.  Natijada  yaratilgan  navga  genetik  tadqiqotchi  istagan 
gendan tashqari, navning xususiyatini buzuvchi ko’pdan ko’p genlar o’tadi.
Gen injeneriyasi usulini qo’llanganda bu muammo yengil hal qilinadi. Buning uchun 
takomillashtirilayotgan  o’simlik  navi  hujayrasiga  ma’lum  foydali  gen  kiritiladi  va  bu 
hujayradan  yetuk  o’simlik  olinadi.  Muayyan  bir  genni  hujayraga  kiritish  uchun  tuproq 
bakteriyasi agrobakterium hujayrasidagi plazmiddan vektor molekula sifatida foydalaniladi. 
Tabiatda  agrobakteriyaning  bu  turi  o’simlikni  zararlantiradi.  Zararlangan  o’simlik 
tanasidagi  hujayralar  pala-partish  bo’linishi  natijasida  shish  hosil  bo’ladi.  Bu  shishni  Ti 
plazmid  genomining  T-DNK  bo’lagi  chaqiradi.  Buning  sababi  T-DNK  o’simlik  hujayrasi 
genomiga  birikishi  va  uning  xususiyatini  buzishidir.  T_DNK  ning  bu  xususiyatidan  gen 
injeneriyasida keng foydalaniladi. 
Tranformatsiya  qilingan  o’simlik  hujayrasi  bo’linishi  natijasida  ma’lum  bir 
programma  bo’yicha  rivojlanadigan  hujayralar  to’plami  hosil  bo’ladi.  Bunday  to’plam 
kallus  to’qima  deb  ataladi.  Kallus  to’qima  hujayralaridan  ayrimlari  o’simlik  gormoni  va 
boshqa  regulyator  moddalar  ta’sirida  ma’lum  programma  bo’yicha  bo’lina  boshlaydi. 
Natijada  bunday  hujayralardan  bosqichma-bosqich  o’simlik  embrion  to’qimasi  va  barcha 
jihatdan  normal  voyaga  yetgan  transgen  o’simlik  olinadi.  Transgen  o’simlikning  har  bir 
hujayra  xromosomasida  ko’chirib  o’tkazilgan  gen  saqlanadi.  Shu  sababdan  transgen 
o’simlik jinsiy yo’l bilan ko’paytirilganda yot gen nasldan naslga beriladi.
Gen  injeneriyasi  qo’llanib  ko’sak  qurtiga  chidamli  g’o’za  va  kolorada  qo’ng’izga  
chidamli kartoshka o’simligi yetishtirilgan. O’zRFA genetika va o’simliklar eksperimental 
biologiyasi  institutida  S.Jatayev  va  F.Muxamedxanova  g’o’zaning  va  bug’doyning 
gerbitsidga  chidamli  transgen  formalarni  yaratdilar.  Demak,  o’simliklarning  irsiyatini 
o’zgartirish uchun:
1. Ahamiyatga ega bo’lgan gen ajratib olinadi va tuzilishi o’rganildi.
2. Ajratib olingan gen xromosoma DNKsi bilan rekombinatsiyalanuvchi biror fag genomi, 
transpozon yoki plazmid bilan biriktirilib vektor konstruksiya yaratiladi.
3. Vektor konstruksiya hujayraga kiritiladi va transgen hujayra olinadi.
Transgen hujayradan sun’iy sharoitda yetuk o’simlik o’stiriladi.

---