1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

Irsiyatda T.Morgan 
qonunlari
Amerika  olimi  Tomas  Morgan  o’z 
shogirdlari  bilan  birgalikda  1912-
1926 yillar mobaynida kichik meva 
pashshasi 
drozofila 
melanogasterning  muqobil  belgilari 
bilan  farq  qiluvchi  shakllarini 
chatishtirish  va  duragaylarda  ota-
ona 
belgilarini 
irsiylanishini 
o’rganish bo’yicha tadqiqot ishlarini 
olib  bordi.  Tajribalarning  birida 
tanasi 
kulrang, 
qanoti 
uzun 
drozofila  bilan  tanasi  qora,  qanoti 
qisqa 
drozofilani 
chatishtirib 
birinchi  avlod  olindi.  Unda  ota-
onalari 
drozofilalarning 
tanasi 
kulrang,  qanotining  uzun  bo’lishi 
dominant  belgi  ekanligi  aniqlandi. 
Olingan  duragaylarning  birincoi 
avlodi 
ota-onaning 
retsessuv 
belgilarini 
o’zida 
mujassamlashtirgan  qora  tanali, 
qisqa  qanotli  drozofila  qayta 
chatishtirilganda olingan avlodining 
50%ini tanasi kulrang, qanoti qisqa, 
50%  ini  tanasi  qora,  qanoti  uzun 
ekanligi, ya’ni dastlabki ota-onasiga 
o’xshash  drozofilalar  rivojlanishi 
ma’lum bo’ldi.
Olingan 
natijalarni 
xulosalab  T.Morgan  belgilarning 
birikkan  holda  irsiylanishi  qonunini 
yaratdi.  Mazkur  qonunga  binoan 
agar  ikki  xil  belgining  geni  bir 
xromosomada   joylashgan  bo’lsa, 
bunday  juft  belgilar  avloddan-
avlodga  birikkan  holda  o’tadi. 
Hujayraning  meyoz  bo’linishida 
gomologik 
xromosomalarning 
chalkashuvi 
krossingoveri 
ro’y 
bersa,  allel  genlar  o’rin  almashishi 
kuzatiladi.  Natijada  ota-onaning 
ayrim 
belgilarining 
o’zida 
mujassamlashtirgan  individlar  hosil 
bo’ladi. 
Shunga 
qaramay 
krossingover  hodisasi  belgilarning 
birikkan holda irsiylanishi qonuniga 
putur  yetkazmaydi.  Chunmki  F
2
 
duragaylar 
orasida 
ota-ona 
drozofilalarga  o’xshashlari  ko’p, 
krossingoverga 
uchragani 
esa 
ozchilikni tashkil etadi. 
Irsiyatning  xromosoma 
nazariyasi.  T.Morgan  belgilarning 
birikkan  holda  irsiylanish  qonuni 
bilan 
bir 
qatorda 
irsiyatning 
xromosoma 
nazariyasini 
ham 
yaratdi. 
Uning 
mazmuni 
quyidagicha:
1.  Irsiyatning  moddiy 
birligi 
bo’lmish 
genlar 
xromosomalarda  muayyan  tartibda 
turg’um holatda joylashgan. 
2.  Har  bir  xromosoma 
genlarning 
alohida 
birikish  
guruhini  tashkil  etadi.  Hujayradagi 
genlarning  birikish  guruhi  gaploid 
(n)  holatdagi  xromosomalar  soniga 
teng. 
3.  Har  bir  xromosomada 
joylashgan  genlar  odatda  avloddan-
avlodga birikkan holda beriladi.
4.  Birikkan  holatdagi 
genlar 
gomologik 
xromosomalarning 
konyugasiyasi 
tufayli  ayrim  holatlarda  bir-biridan 
ajralgan  holda irsiylanishi mumkin. 
Bu hodisa krossingover deyiladi.