1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

“KICHIK GURUHLARDA ISHLASH” TEXNOLOGIYASI
1-KICHIK GURUH
VAZIFA
Moddalar va energiyaning davriy aylanishi
Biosferaning   hamma  tarkibiy  qismlari  tog’  jinslari,  tabiiy  suvlar,  gazlar,  tuproq,  o’simliklar 
hayvonlar, mikroorganizmlar – tinimsiz davriy aylanish jarayoni bilan bog’langan.
Tirik organizmlarning tarkibiga kiruvchi elementlarning tashqi muhitdan organizmlarga 
o’tib,  hujayradagi  metabolizmda  ishtirok  etishi,  keyin  tashqi  muhitga  qaytib,  yana  tirik 
organizmlar  tomonidan  foydalanilishi  moddalar  va  energiyaning  biotik  davriy  aylanishi 
deyiladi. Biotik davriy aylanishi hamma tirik organizmlar ishtirokida kechadi. Biotik aylanish 
biosferaning mavjudligini ta’minlovchi, uning butunligini va barqarorligini  saqlovchi muhim 
omildir. 
Yerda  moddalarning  davriy  aylanishini  ta’minlovchi  birdan-bir  manba  quyosh 
energiyasidir.
Yashil  o’simliklar  avtotroflar  quyosh  energiyasi  ta’sirida  anorganik  moddalardan 
organik  moddalarni  sintezlaydi.  Boshqa  organizmlar  (geterotroflar)  esa  bu  moddalarni 
parchalaydi.  Minerallashtirilgan  moddalardan  esa  o’simliklar  yana  organik  moddalarni 
sintezlaydi. 
Bir yil davomida yerga tushadigan quyosh energiyasi 10,5x10
20
 kJ ni tashkil etadi. Bu 
energiyaning  42  foizi  Yerdan  koinotga  qaytariladi,  58  foizi  esa  atmosferaga  va  tuproqqa 
yutiladi,  buning  20  foizini  Yer  yuzidan  qaytaradi.  Yerga  yutilgan  quyosh  energiyasining  10 
foizi suv va tuproqdan suvni bug’lantirish uchun sarflanadi. Har daqiqada 1 milliard tonnage 
yaqin  suv  yer  yuzasidan  bug’lanadi.  Yerga  yetib  keladigan  quyosh  energiyasining  faqat  0,1-
0,2 foizidan yashil o’simliklar fotosintez jarayonida foydalanadi. 
Biogen  migratsiya  moddalarning  davriy  aylanishi  bo’lib,  tirik  organizmlarning 
oziqlanishi,  nafas  olishi,  ko’payishi,  organik  moddalarni  sintezlashi,  to’plashi  va  ko’payishi 
hisobiga  amalga  oshadi.  Biogen  migratsiyada  eng  faol  ishtirok  etuvchi  elementlar  biogenlar 
deb  ataladi,  ularga  uglerod,  vodorod,  kislorod,  azot,  fosfor,  oltingugurt,  temir,  marganes, 
molibden, magniy, mis, rux, kalsiy, natriy, kaliy va boshqalar kiradi.
 

---