1-mavzu: Biologik fanlar tizimi ularning zamonaviy muammolari va yutuqlari. Reja

Populatsiya—tur. Populatsiya kelib chiqishi, yashash sharoiti va hayot tarzlari bir xil (o‘xshash) organizmlarning yig‘indisidan iborat. Ushbu bosqichda dastlabki evolutsion o‘zgarishlar kuzatiladi.
Biogeotsenoz. Bir-biri va atrof muhit bilan o‘zaro munosabatda bo‘ladi gan organizmlarning populatsiyalari biogeotsenozlar deb ataladi. Bio geotse nozdagi hayot jarayonlarini tashqaridan keladigan energiya ta’minlagani uchun uni ochiq, o‘zini o‘zi boshqaradigan sistema deyiladi. Bio geotse nozning asosiy vazifasi energiyani to‘plash va taqsimlashdir.
Biosfera. Sayyoramizdagi hayotning barcha ko‘rinishlarini qamrab olgan, ancha yuqori darajadagi tabiiy tizimdir. Biosfera yerdagi turli-tuman hayot ko‘rinishlarini qamrab oladi. Biosfera bosqichida sayyoramizdagi tirik organizmlarning hayot faoliyati bilan bog‘liq ravishda barcha moddalar va energiyaning davriy aylanishi kuzatiladi
Tiriklikning hujayrasiz va hujayraviy shakllari. Rang-barang organiq olamda tiriklikning- ikki xil hujayrasiz va hujayraviy. shakllari tafovut etiladi. Hujayrasiz shaklga viruslar kiradi hujayraviy shaklga esa prokariotlar, eukariotlar mayasubdir Virusning mavjudligi 1892 yilda ilk bor botanik olim D.I.Ivanovskiy tomonidan, tamaki bargining kasalini o’rganish natijasida topilgan. Bu mavjudot o’ta mayda bo’lib har qanday (hatto chinni)'filtrdan ham o’tib kеtadi. viruslar o’z tuzilishiga ko’ra o’ta sodda bo’dadi. Ularda oqsil g’ilof (kapsid)ga o’ralgan bir molеkula. nuklеin kislotasi mavjud. Ko’pgina viruslar ustidan,oksil. va lipiddan iborat yana bir- parda adpеrkapsid,bilan.o’ralgan. viruslarning tuzilishi.fakatgina elеktron mikroskop orqaligina o’rganiladi.viruslar ikki guruhga bo’linadi: DNKva RNK tutuvchi viruslar, (RNK tutuvchi viruslar -ribo viruslarga tamaki mozaikasi virusi. DNK tutuvchi viruslar— dеzoksi viruslarga chеchak, papilloma viruslari, adеno viruslar, baktеriofag misol bo’lada)'. viruslarning еtuk zarrachalari virospora (virion)larda hayot bеlgilari ko’rinmaydi. Ayrim viruslar esa o’lik . modda, kabi kristallar hosil qiladi. Shuning uchun viruslarga o’lik narsa dеb qarash ham mumknn. Ammo viruslar hayotining shu boskichida hujayraga kirishi bilanoq tiriklikning barcha. bеlgilarini namoyon qiladi. Viruslarga o’lik matеriya bilan tiriklik oralig’idagi evolyutsion yo’lak dеb ham haraladi. Viruslar - hujayra paraziti. Viruslar - hujayralarga yopishib oladi, unga kiradi, unda yashaydi –va ko’payadi. Ular o’zi yashagan hujayrani nobud qilib, qayta boshqa hujayralarga kirib olishi mumkin. Viruslar hujayraga kirgandan so’ng, shu hujayra irsiy , apparatiga o’z tarkibidagi nuklеin kislotasi bilan ta'sir qilib, hujayradagi biosintеtik jarayonni buzadi, ya'ni hujayra xususiyatini o’zgartirib yuboradi. Nihoyat hujayra nobud bo’ladi, Shuning uchun ham viruslarni gеnеtik parazitlar ham dеyiladi.Viruslar odamda ko’pgina kasalliklarni kеltirib chikaradi Masalan: gripp, poliomiеlit, jigar kasallign (sarik), lеykoz, turlio’smalar, tayga entsеfalitn, uchiq toshishi va yakinda ma'lum bo’lgan XX asr vabosi nomini olgan, hayotda orttirilgan immun tanqisligi sindromi (OITS) sho’lar jumlasidandir.Bir hujayrali organizmlar ham vnrus bilan zararlavadi.Bunday viruslar 1916 yilda Ergеl tomonidan kashf qilgani,baktеriofag nomini olgan. Baktеryofaglarning. tuzilishi viruslardan farqlanadi: ular tana, bosh va dum xivchinlardan' iborat bo’lib, nuklеin kislotasi DNK dir. Baktеriofaglar fakatgina baktеriyalarni еmiribgina. kolmasdan, ularning xususiyatini o’zgartirishi ham mumkin, Bu jarayon baktеriyalarning o’ta moslanuvchanligini va o’z xususiyatini tеz o’zgartirishni ta'minlaydi. hujayaraviy tuzilish tirik mavjudotni asosiy kismini tashkil etgan organizmlarga xos hujayradan tashkil topgan tirik tabiat olamining barcha organizmlari 2 ta yirik guruhga bo’linadi.