1-mavzu: Avtomobil transport harakat tarkibi

29-mavzu: Elastik tuzilmalarning asosiy turlari va ishlashi
Reja
1. Elastik tuzilmalarning vazifasi

2. Elastik tuzilmalarning tuzilishi

3. Elastik tuzilmalarning ishlash uslubi

Varaqali ressora egilgan shakldagi ayrim-ayrim po’lat varaqalardan markaziy 2 va yonaki 3 belbog’chalar bilan qotirilib yig’ilgan, to’rtburchak kesimli va yassi sirtli varaqalarning qalinligi 5-10 mm, eni bir-biriga teng, uzunligi esa har xil kattalikda bo’ladi. Eng katta uzunlikka ega bo’lgan varaqa 1 tayanch varaqa deb nomlanadi. Ko’pincha u boshqa varaqalarga nisbatan qalinroq qilib tayyorlanadi. Ressora tayanch varaqalar orqali ramaga yoki kuzovga biriktiriladi.yengil avtomobillarda qo’llaniladigan ressora varaqalari oralig’ida ishqalanishni kamaytirish maqsadida sust ishqalanuvchi materiallardan tayyorlangan qistirmalar 4 qo’yiladi. Ressora varaqalarining oralig’ida moylarni tutib turish uchun va ularni har xil

 G’iflosliklardan muxofaza qilish maqsadida maxsus g’ilof kiygiziladi. Ressoraning ikki uchi ramaga biriktirilgan tirgakchaga sharnirli qilib birlashtiriladi. Oldingi uchi tirgakka barmoq yordamida, ketingi uchi esa tebranish xususiyatiga ega bo’lgan isirg’ali tirgakka o’rnatiladi. Ressoraning bir uchi ramaga bunday o’rnatilishi avtomobil harakatlanganda silkinish ta’sirida uzunligi o’zgaradigan tayanch varaqani yotiq tekislikda kerilishiga imkon yaratadi. Varaqali ressoraning bir vaqtning o’zida yo’naltiruvchi va elatik tuzilmalarga mansub ishlarni batafsil bajara olishi ularning asosiy afzalligidir. Varaqali ressoraningn qo’llanilishi nomustaqil osmalarda keng tarqalgan bo’lib, ular avtomobilga bo’ylama qilib o’rnatiladi.

Spiralsimon prujina po’lat chiviqdan tayyorlangan diametri 20 mm gacha bo’lgan po’lat simdan yasaladi. Bunday prujinalar asosan tik yo’nalgan yuklanish ta’sirida siqilib o’zining elastikligi hisobiga vaqtinchalik bo’lsada, mexanik energiyani qisman to’plab, keyin yuklanish to’xtatilgandan so’ng to’plangan mexanik energiyani qayta beradi va kerilib boshlang’ich shaklini tiklaydi.

Torsion o’zak ko’rinishida bo’lib, u burilishga ishlaydi. Uning ikki uchidagi yo’g’onlashgan kallak qismida mayda-mayda ariqchalar yo’nalgan. Torsionning bir uchi rama yoki kuzovga, ikkinchi uchi esa osma richaglarga kallaklarir yordamida biriktiriladi. Bunday g’ilidiraklar bilan rama yoki kuzov orasidagi elastik bog’lanish torsionning burilishi sababli ro’y beradi. Torsionlar ham xudi prujinalar singari yo’naltiruvchi va so’ndiruvchi tuzilmalar bilan birgalikda ishlashi kerak.

Rezinali yostiqcha zamonaviy avtomobillarning osmalarida keng qo’llaniladi va ular cheklagich deb ataladi. Ko’pchilik xollarda cheklagichlarning mustaxkamligini oshirish uchun rezinaning ichiga metal chiqiq kiritilib, puxtaligi oshiriladi.

Cheklagichlar asosan siqiliuvchi va zarbni tarqatuvchi turlariga bo’linadi. Siqiluvchi cheklagichlar g’ildiraklarni yuqoriga, zarb tarqatuvchi cheklagichlar esa pastga silkinish yo’lini cheklab turadi. Siqiluvchi cheklagichlar osmaning elastik qismining deformatsiyalanishini cheklab, uning qattiqligini zo’raytiradi. Bunday cheklagichlar ko’pincha nomustaqil osmalarda qo’llaniladi. Mustaqil osmalarda esa siqiluvchi vaz arb tarqatuvchi turdagi cheklagichlar birgalikda ishlatiladi.