1-mavzu. Asfaltbeton va sementbeton qoplamalarini qurish. Reja

90-rasm Issiq asfaltobeton korishmasini yo‘lga yotqizish texnologik jarayonida lavxalar.
 

---

91-rasm. Hozirgi zamon asfaltobeton qorishmasini yo‘lga yotkizuvchi mashinalar: 
a) rezina g‘ildirakli; b) gusenitsali. 
Sifatli yotqizish uchun keltirilgan aralashma kerakli temperaturada bo‘lishi 
zarur. Bitum markasiga bog‘liq ravishda yotqizishda aralashma uchun ruhsat 
berilgan eng kichik temperaturasi 30 jadvalda ko‘rsatilganiga mos kelishi kerak. 
30-jadval 
Aralashma turi 
Bitum markasi 
Aralashma temperaturasi,°S, 
kam emas 
SFM siz 
SFM bi lan 
Issiq 
BND 90/130, BN 90/130, 
BND 60/90, BN 60/90, 
BND 40/60 
120 
110 
Sovuq 
SG, MG, MGO 130/200 
70 
70 

---

YOtqizishda bo‘ylama choklarni xosil kilmaslik uchun bir vaqtning o‘zida 
ikkita va uchta yotkizuvchi bilan ishlanadi. YOtkizilgan qatlam yuzasi yotkizuvchi 
yushishidan keyin tekis, bir jinsli, o‘zilishsiz va govaksiz bo‘lishi kerak. Tor 
polosalarda buralgan joylarda aralashma, asosiy yotkizuvchi bilan bir vaqtning 
o‘zida ko‘tttimcha. kichik yotkizuvchi bilan yotkiziladi, bu koplamani bo‘tun eni 
buylab aralashmani birdaniga zichlashga hamda ekspluatatsiya jarayonida bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan qo‘shimcha yoriklar va bo‘ylama spaykalarni xosil bo‘lishidan 
saqlanishga imkon beradi. 
Bitta polosani yotqizib, asfalt yotkizuvchi chetlari sovumasdan ko‘shni polosaga 
o‘tadi, ya’ni 92 rasmda ko‘rsatilgan chizma bo‘yicha itlaydi. Sovib kolgan 
holatlarda 
92-rasm. Asfaltyotqizgichning polosadan polosaga o‘tish chizmasi : 
1 - ishchi yurish; 2 - kaytit; doirada ko‘rsatilgan; doirasiz korishmani yotkizit ketma-ketligi 
ko‘rsatilgan (1-22) - ishchi va kaytit yo‘llarini 
almatiti 
 
Sovuq asfaltbeton qorishmadan eyilish qatlamini qurish ishlari quruq, harorat 
+25 °S dan yuqori, quyoshli ochiq ob-havo kunlarida amalga oshiriladi. 
Sovuq asfaltbeton qorishmasi GOST 9128-97. Talablariga javob berishi kerak. 
Asfaltbeton qorishmasini tashib keltirish va yotqizishdan avval, barcha 
rejalashtirishjoyiga bog‘lash ishlari bajarilgan bo‘lishi kerak. Qoplama supiruvchi 
mexanizm bilan bir joydan 1-2 marta o‘tish orqali chang va chiqindi-axlatlardan 
tozalanishi shart. Zarur bo‘lsa suv sepadigan mashina bilan yuvilishi lozim. Eyilish 
qatlamini yotqizishdan 2 soat oldin qoplama yuzasiga 125 °S gacha qizdirilgan 
suyuq bitum bilan 0,5-0,7 m/m
2 
me’yorda avtog‘udronator yordamida ishlov 
beriladi. Eyilish qatlamiga yotqizish uchun mo‘ljallangan sovuq asfaltbeton 
qorishmasi ABZ larda qorishtirgichlarda tayyorlab olinadi. 
Eyilish qatlamini qurish uchun uyum holida to‘plangan, tshla shakllanib 
bo‘lgan qorishmalar ishlatiladi. 
Sovuq asfaltbeton qorishmalaridan eyilish qatlami DZ-99 avtogreyder 
yordamida bir necha marotaba o‘tish bilan qoplamaning butun kengligi bo‘yicha 
yotqiziladi. 
Ish smenasi boshlanishidan oldin ishchilar ko‘chma shlagbaum, to‘siqlar va 
yo‘l belgilarini o‘rnatib oladilar. 

---

Asfaltbeton qorishmalar avtosamosvallar bilan tashib keltiriladi. 
Qorishmalar avtosamosvaldan “O‘zidan oldinga” sxemasi bo‘yicha to‘qiladi. 
Asfaltyotqizuvchi 
ishchi 
avtosamosval 
kuzovini 
qorishma 
qoldiqlaridan 
uzaytirilgan dastali belkurak yordamida tozalab oladi, so‘ng avtosamosvalning 
yurishi uchun qo‘l bilan ishora qiladi (xabar beradi). Avtogreyderdan samarali 
foydalanish uchun avtosamosvallar yuk ko‘tarishini, qoplama qalinligi, kengligi va 
zichlanish koeffitsientini hisobga olib, to‘qiladigan qorishma uyumlari orasidagi 
masofa aniqlanadi. Keltirilgan qorishmalar miqdori 1 kunlik ish hajmining yarmiga 
etganda, qorishmani yo‘l o‘rtasiga uyub tayyorlanadi. Eyilish qatlamini 
yotqizishdan oldin qoplama chekkasi bo‘ylab rejalashtiri joyiga bog‘lash ishlari 
bajariladi. So‘ng texnik xodim nazorati ostida avtogreyderchi qorishmani qatnov 
qismining butun kengligi bo‘ylab yoyib chiqadi. 
SHundan so‘ng qatlam qalinligi va bir tekisda yoyilganligi tekshiriladi. Ayrim 
notekisliklar qo‘l yordamida to‘g‘rilanadi. Aniqlangan kamchiliq va notekisliklar 
bartaraf etilgandan so‘ng qatlamni valetsli katoklar bilan zichlash ishlari bajariladi. 
Qoplama katoklar bilan zichlanib bo‘lingandan so‘ng, uning tekisligi yuzasiga 
bo‘ylamasiga va ko‘ndalangiga 3 m li reykani qo‘yish bilan tekshirib ko‘riladi. 
Bunda qoplama sirti bilan reyka orasidagi tirqish ruhsat etilgan qiymatda bo‘lishi 
kerak. Ish kuni oxirida yangi yotqizilgan qoplama oxiri belkurak bilan bir tekisda 
kesib chiqiladi. 
YAngi yotqizilgan qatlam ustidan qatnovni ochish uchun, qoziqlar, to‘siqlar, 
yo‘l belgilari yig‘ishtiribolinadi, bunda faqat ikki tomondagi , qoplama 
shakllanguncha tezlikni cheklovchi yo‘l belgilari qoldiriladi. 
Sovuq asfaltbetondan qurilgan eyilish qatlamini 6-10 t lik valetsli katoklar bilan 
bir izdan 5-6 marta o‘tish orqali zichlanadi. 
Zichlashni qoplamaning chetidan o‘rtasiga qarab bo‘ylamasiga o‘tishlar bilan, 
so‘ng o‘rtasidan chetiga qarab, bosilgan izni 20-30 cm qamragan holda bosish bilan 
amalga oshiriladi. Zichlashning boshlanishida katokning tezligi 1,5-2,0 km/soat, bir 
izdan 3 marta o‘tgandan keyin esa tezlikni 3-4 km/soat gacha oshiriladi. Katokning 
harakatlanishi bir tekis, tezlik ohista o‘zgartirilishi kerak. Katokni zichlanayotgan 
qatlam ustida to‘xtatilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.To‘xtatishning zaruriyati tug‘ilsa, 
zichlanayotgan joydan chetga olib chiqib, so‘ng to‘xtatiladi.