1. Mashina va mexanizm nazariyasi fanining umumiy holatlari. Mashinaning blok-sxemasi

- mashina mexanizmlar tuzilishi;

- mexanizmlar nazariyasi;

- mashina dinamikasi;

Mashina va mexanizmlar tuzilishi. Mashinaning blok-sxemasi.

Blok-sxema – bu aylana yoki kvadratlardan tashkil topgan bo‘lib, strelkalar yordamida birlashgan chizma. 1.1. rasmdagi kvadratlarni ta’riflash quyidagicha.

1 – dvigatel mexanizmi (bu erda mashinaga tegishli bo‘lgan mexanik qismlar quriladi). Dvigatel mashinaning mexanik energiya manbai hisoblanadi. K o‘pchilik mashinalar elektr, issiklik yoki boshqa turdagi dvigatellarga egadir. Kam turdagi mashinalar dvigatelga ega b o‘lmaydi; bu mashinalar qo‘l yoki oyoq yordamida harakatga keltiriladi - tikish mashinasi, go‘sht maydalagich, velosiped va boshqalar. Bu mashinalarni ko‘rib chiqmaymiz.

2 – uzatish mexanizmi. U mashina mexanizmlariga dvigateldan harakatni o‘zgartirib uzatishga xizmat qiladi. Misol, avtomobilning tezlik qutisi, tokar stanokning tezlik qutisi, samolyot reduktori. SHunday mashinalar borki, ularda uzatish mexanizmi yuq – elektroventilyator, turbogenerator va boshqalar.

 
1.1-rasm.

3-bajaruvchi mexanizm. Bu mexanizm mashina ta’kidlagan harakatni bajaradi. Bu mexanizm istalgan mashinaning asosiy qismini tashkil etadi. Mashinada uzatish va boshka mexanizmlar bo‘lmasligi mumkin, ammo bajaruvchi mexanizmi bo‘lishi shart. Avtomobillarda bajaruvi mexanizm yarim o‘q va differensialning etaklovchi g‘ildiragi hisoblansa, tokar yoki parmalash stanoklarida bu vazifani podshipnikdagi shpindel va rezets yoki parmani uzatish mexanizmi bajaradi. Mashinalar birdan ortik bajaruvchi mexanizmlarga ega bo‘lishi mumkin, misol, tikish mashinasi uchta bajaruvchi mexanizmga ega: igna uzatish mexanizmi, ip uzatish mexanizmi va materialni siljitish mexanizmi. 4- yordamchi mexanizm. U yordamchi xarakatlarni: ortish va tushirish, boshqarish va boshqalar. Ba’zi mashinalar yordamchi mexanizmga ega bulmasligi mumkin, boshqalarda bir kancha bo‘lishi mumkin. Avtomobilda – bu mexanizmlar to‘xtatish va boshqarish, oyna tozalagich mexanizmi; o‘zi yuk ag‘darish mashinalarida – kuzovni ag‘darish mexanizmi va boshqalar.