1-mashg’ulot xavfsizlik texnikasi. Xatoliklar nazariyasi bilan tanishish. Fizikaviy kattaliklarni o’lchash

r, m

m, kg

h, m

t, s

I, kg^.m^2

I

,%

m0, kg

l0, kg^.m^2

l1,m

R1,m

I, kg^.m^2

1. 2. 3.

o’rtacha qiymat

O’zlashtirish uchun savollar

1. Moddiy nuqtaning inersiya momenti deb nimaga aytiladi va u qanday birliklarda o’lchanadi ?

2. Aylanma harakatdagi jismning inersiya momentini dinamikaning ikkinchi qonuniga asosan topish mumkinmi?

3. Yuklarni krestovinadan olmay turib krestovinaning inersiya momentini qanday o’lchash mumkin ?

4. Shteyner teoremasini taoriflang va uni tushuntirib bering.

5. Ishni bajarish tartibini aytib bering.

8-MASHG’ULOT

L A B O R A T O R I YA I S H I № 7

BURAMA TEBRANISH USULI BILAN TURLI JISMLARNING

INERSIYA MOMENTLARINI ANIQLASH

1. Ishning maqsadi: Aylanma harakat dinamikasiga oid egallangan nazariy

bilimlarni amalda qo’llash malakasini hosil qilish

2. Kerakli asboblar: trifilyar osgich, tekshiriluvchi jismlar,sekundomer, chizg’ich,

tarozi va toshlar.

3. NAZARIY MA’LUMOT

Jismning og’irlik markazi orqali o’tuvchi aylanish o’qiga nisbatan davriy tebranuvchi sistema garmonik burama tebranma harakat qiladi. Bunday tebranishlarda jismning muvozanat holatidan chetlanishi sinus yoki kosinus qonuni bo’yicha o’zgaradi.

Turli jismlarning inertsiya momentlarini burama tebranish uslubi bilan trifilyar osgich deb ataluvchi qurilma yordamida aniqlash mumkin.

Trifilyar osgich R radiusli m massaga ega bo’lgan diskdan iborat. Bu disk bir-biriga simmetrik joylashtirilgan iplar orqali radiusi r bo’lgan diskka osilgan (1-rasm). Agar r radiusli disk biror ₀ burchakka burilsa, ip egilib, pastki R radiusli disk biror h balandlikka ko’tariladi va tebranma harakatga keladi.

Aytaylik, r radiusli disk ichki biror ₀ burchakka burilganda pastki disk h=h₁-h₂ balandlikka ko’tarilsin. Tebranma harakatga kelgan pastki diskning bu holatdagi potencial energiyasi: bo’ladi. Pastki disk muvozanat holatiga qaytayotganda uning potencial energiyasi aylanma harakatidagi kinetik energiyasiga aylanadi, ya’ni potensial energiyasi aylanma harakatidagi kinetik energiyasiga aylanadi, ya’ni

(1)

Disk muvozanat holatdan o’tayotganda uning kinetic

energiyasi eng katta qiymatga erishadi. Ishqalanishni hisobga

olmagan holda quyidagini yozish mumkin:

(2)

Diskning burchak tezligi

Ma’lumki,

(3)