1-Maruza: Yoqilgi energetika vazifalarini yechishda quduqlarni tugallash fanining mohiyati

Skvajinni o‘zlashtirish va sinash

• Skvajinni o‘zlashtirish – deb bu skvajin yakunlanishining asosiy texnologik sikl ko‘rsatgichini aniqlovchi parametri xisoblanadi. Skvajinni sifatli o‘zlashtirish orqali ishlatish jarayonining dovomiyligi, maxsuldor qatlamning qatlam – kollektorlik xususiyatini samaradorligi, birlamchi va ikkilamchi qatlamni ochish orqali filtlanish xarakteristikasini tiklashnish darajasini xamda qatlamdan xar xil metodlar orqali maxsulotni chaqirish (vыzov pritok) ko‘rsatgichlarini namoyon etadi. Yakunanish darajasi orqali (mestorojdeniya) konni ishlatish tempi iva xarakterini belgilash mumkin.

Quduqni o‘zlashtirish maxsuldor qatlamda burg‘ilash ishlari majmuasini yakunlanganligi, mustaxkamlash va perforatsiya qilish (yoki kapital ta’mirlash) jarayoni orqali eng maksimal samarali maxsulotni olish yoki undagi flyudni to‘liq o‘zlashtirish nazarda tutiladi.

• Quduqni o‘zlashtirish maxsuldor qatlamda burg‘ilash ishlari majmuasini yakunlanganligi, mustaxkamlash va perforatsiya qilish (yoki kapital ta’mirlash) jarayoni orqali eng maksimal samarali maxsulotni olish yoki undagi flyudni to‘liq o‘zlashtirish nazarda tutiladi.
• O’zbekiston neft va gaz sanoati 120 yillik tarixga ega. Manbalarning darak berishicha, neft va gaz uzoq o‘tmishda ham uchrab turgan. Miloddan avvalgi IV asrda Iskandar Zulqarnayn va uning lashkarlari Markaziy Osiyo, Kavkaz hududlarida qora moy uchratgan. Ammo, undan foydalanishni yaxshi bilishmagan.
• Oktabr to‘ntarilishiga qadar O’zbekiston hududida neft konlarini qidirish va ishlatish bilan sanoqli shaxsiy korxona va artellar shug‘ullangan.

1880-1883 yillari Farg‘ona vodiysidagi Qamishboshi nomli maydonda chuqurligi 20-30 metrli to‘rtta quduq qazilgan. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, bu quduqlardan sutkasiga 5-10 tonnagacha neft olingan. Bu quduqlar zarbali usulda kovlangan.

• 1880-1883 yillari Farg‘ona vodiysidagi Qamishboshi nomli maydonda chuqurligi 20-30 metrli to‘rtta quduq qazilgan. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, bu quduqlardan sutkasiga 5-10 tonnagacha neft olingan. Bu quduqlar zarbali usulda kovlangan.
• 1898 yilda muhandis S.A. Kovalevskiy boshchiligidagi bir guruh tadbirkorlar va mashhur geolog-paleontolog G.D. Romanovskiy tavsiyalariga tayanib, Chimyon, Yerqo‘tan (Farg‘ona vodiysida) qishloqlari atrofida neft konini qidirishga kirishishdi. 1901 yilda Moylisoy maydonida 168 metr chuqurlikdan neft otilib chiqqan (sutkasiga 25 tonnadan). 1904 yilda qazilayotgan quduq 278 metrga yetganda neft qatlami ochilib, sutkasiga qariyb 130 tonnadan neft otilib chiqa boshlagan. Mazkur kon asosida 1904 yilda «Chimyon neft jamiyati tuzildi». Neftdan olingan kerosin va qoldiq qora moy O’rta Osiyo, Afg‘oniston, Xitoy bozorlarida sotilgan.
• O’sha uzoq o‘tmishda yerni burg‘ilab, teshish juda qiyin kechgan, chunki burg‘ilash uchun minora yog‘ochdan yasalgan. Ishni yuritishda ot, ho‘kiz va odam kuchidan foydalanilgan

Neftni qazib olish jarayonida qatlamlar bir-biridan ajratilmagan. Neftni yer ostidan chiqarish uchun so‘rish usuli amalga oshirilgan, buning uchun nasoslar ham ishlatilgan, lekin ularning tebratkichlari yog‘ochdan yasalgan. Bunday nasoslar Amerikaning «Simpliks» firmasi tomonidan yasalgan. Bu dastgohlar Chimyon va Yerqo‘tan konlarida 1946 yillargacha ishlatilgan. Hozir bunday dastgohlar, texnologik jarayonlarni muzeylarda uchratish, ko‘rish yoki adabiyotlarda o‘qish mumkin.