1-ma’ruza: xo‘jalik hisobining mohiyati, boshqaruv tizimidagi ahamiyati va buxgalteriya hisobining umumiy tavsifi reja

Xo’jalik jarayoni – xo’jalik operatsiyalarining yig’indisi. Xo’jalik jarayoni bo’linadi:
1) Ta’minot jarayoni. Bu jarayonda korxonalarda ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirishda zarur bo’lgan aktivlar, shu jumladan, asosiy va aylanma aktivlar sotib olinadi.
2) Ishlab chiqarish jarayoni. Bu jarayonda xodim kuchi yordamida aktivlardan foydalanib mahsulot ishlab chiqariladi yoki ish va xizmatlar bajariladi
3) Sotish jarayoni. Bu jarayonda mahsulot (ish, xizmat) sotiladi va pulga aylantirilib, kelgusi jarayonni boshlash uchun sharoit yaratiladi.
Demak, xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari doimo harakatda bo‘lib, o‘zgarib turar ekan. Xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalarining tarkibi va tuzulishida sodir bo‘lib, tegishli hujjatlar bilan tasdiqlangan ayrim o‘zgarishlar xo‘jalik operatsiyasi deb ataladi. Masalan, ishlab chiqarishga moddiy boyliklarni sarflash, olingan mahsulotlarni kirim qilish va boshqa shunga o‘xshash ayrim muomalalar.
Shunday qilib, buxgalteriya hisobining predmeti korxona aktivlari, kapitali va majburiyatlarini xo’jalik jarayonidagi doiraviy aylanishiga aytiladi.
Qonunning 6-moddasi “Buxgalteriya hisobi sub’yektlari” deb nomlanib, unda “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, O’zbekiston Respublikasida ro’yxatga olingan yuridik shaxslar, ularning O’zbekiston Respublikasi hududida hamda undan tashqarida joylashgan sho’ba korxonalari, vakolatxonalari, filiallari va boshqa tarkibiy bo’linmalari buxgalteriya hisobi sub’yektlaridir” deyilgan.


2. Buxgalteriya hisobining metodlari (elementlari)
Har qanday fanning predmeti va ob’yektlarining mohiyatini bilishga mazkur fan metodining mazmunini bilish orqali erishiladi. Oldingi bo’limda ta’riflanganidek, buxgalteriya hisobining predmeti deganda, mablag‘lar, manbalar va xo‘jalik jarayonlari hamda faoliyat natijalari tushunilsa, uning metodi predmetni qanday usullar va amallar yordamida o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi.
Buxgalteriya hisobi metodini tashkil etuvchi asosiy usullar (elementlar) quyidagilardan iborat:

1. 
   Hujjatlashtirish;
   
2. 
   Inventarizatsiya;
   
3. 
   Schotlar tizimi;
   
4. 
   Ikki yoqlama yozuv;
   
5. 
   Baholash;
   
6. 
   Kalkulyatsiya;
   
7. 
   Buxgalteriya balansi;
   
8. 
   Hisobot.
   

Buxgalteriya hisobi sodir bo‘layotgan xo‘jalik muomalalarini hujjatlarda uzluksiz va yoppasiga aks ettirishdan boshlanadi.