1. Ma’ruza: Voleybol o‘yinining kelib chiqishi, qoidalari va rivojlanish tarixi Reja

---

1. Ma’ruza: Voleybol o‘yinining kelib chiqishi, qoidalari va rivojlanish 
tarixi
Reja:
1.Voleybol о‘yinining rivojlanish tarixi
2.О‘zbekistonda voleybolning vujudga kelishi va rivojlanishi 
Voleybol 1895 yilda Amerika qо‘shma shtatlarining Massachusets shtatidagi 
Xoliok shahrida yosh xristianlar ittifoqini jismoniy tarbiya bо‘yicha rahbari 
pastor Vilyam Morgan tomonidan yaratilgan. U voleyboi о‘yinini oddiy, kо‘p 
rnablag‘- sarflamasdan tashkil etishni kо‘zda tutib yangi о‘yinning qoidalarini 
ishlab chiqdi. 
1896 
yilda Springfild shahridagi kotlej direktori doktor Alfred Xalsted 
bu о‘yinga "voleyboi" deb nom berdi. "Voleybol" inglizcha sо‘z bо‘lib, о‘zbek 
tilida "parvoz qiluvchi tо‘p" degan ma’noni bildirarii. 
1897 
yilda ladbiq etilgan ba’zi bir о‘yin qoidalari quyidagicha edi: 
Maydoncha chegaralari 7,6 x 15,1 rn 
Tо‘ming о‘lchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 19S sm 
Tо‘pning vazni 340 g, aylanasi 63,5 - 6&,5 sm 
О‘yinchilarningsoni chegaralanmaydi va hokazo. 
1895-1920 u Shag voleyboi о‘yini rivojlamshining birinchi bosqichi bо‘Iib 
hisoblanadi. 
О‘yinning boshqa davlatlarda vujudga kelishi va rivojlanishi quyidagicha: 
1900 u - Kanada, 1908 u ~ Kuba, 1909 u - Puerto-riko, 1910 u 
-
Peru, 1917 
u - Braziliya, Urugvay, Meksika, Osiyoda 1900-1913 yillar -Yaponiya, Xitoy, 
Filippinda, 1914 u - Angliya, 191 7 u -FransiY.Voleybol harnma yerda tarqala 
boshladi. Shu bilan bog‘liq ravishda musobaqalarning yagona qoidalarini 
ishlab chiqish zarurati tug‘ildi. 
1925yilning yanvarida Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol bо‘yicha 
musobaqalarning birinchi rasmiy qoida’rini tuzib tasdiqladi. Tо‘rning 
balandligi - ayollar uchun 2 m 20 sm va erkaklar uchun -2m 40 sm qilib 

---

belgilandi. Ayollar jamoalarida о‘yin 15x7,5 о‘lchamli maydonchada 
о‘tkaziladigan bо‘idi. 
1926yilda Moskvada yangi qoidalar asosida birinchi musobaqalar 
о‘tkaziidi. 1927 yildan voleybol bо‘yicha Moskva birinchiiigi muntazam 
ravishda о‘tkazila boshladi. 
«Mamlakatda
» 
birinchi bosmadan chiqarilgan voleybol bо‘yicha mn.vsus 
adabiyot 1926 yilda paydo bо‘ldi va u “Voleybol va musht.hr jangi» deb nom 
olgan edi. Uning muallirlari S.V.Sisoev va A.A.Marku edi. 
1926 yilda yana bir qator muhim voqealar bо‘lib о‘tdi, ya’ni voleybol 
Butunittitoq jismoniy tarbiya kengashining о‘yinlar shо‘basi voleybol bо‘yicha 
musobaqalarning yagona qoidalarini tasdiqladi. Xarkovda moskvalik va
 
xarkovlik voleybolchilarning shaharlararo uchrashuvi о‘tkaziidi. 
Shu yillarda voteyboi faqatgina Moskvada emas, balki Ukrainada, shimoliy 
Kavkazda, Kavkazortida, Uzoq Sharq va О‘rta Volga о‘lkalarida ham keng 
tarqaldi. 
«Mamlakat» volevbolga taalluqli muhim voqealardan biri 1928 yilning 
avgustida birinchi Butunittifoq spartakiadasi vaqtida о‘lkazilgan Htifoq birinchiligi 
bо‘ldi. Unga Moskva, Shimoliy Kavkaz., Kavkazorti Federatsiyasi va Uz.oq Sharq 
о‘lkasining erkaklari va ayollar qatriashdilar. Musobaqalar chiqib ketish tartibida 
о‘tkaziidi. Moskva ayollar jamoasi va Ukrainaning erkaklar jamoasi g‘olib 
chiqdilar. 
Birinchi Butunittifoq spariakidasida voleybolcbilarning uchrashuvlari 
musobaqa qoidalarining alohida bandlarini yagona tartibda izohlash uchun 
imkon berdi. Shuni aytib о‘tish kerakki, bu yerda ayollar jamoalari birinchi bor 
normal о‘ichovli maydonchalarda (18z9 m) о‘ynaydilar. Mamlakatning turli 
mintaqalarida voleybol taraqqiyotida xilma-xil yo’nalishlar yu’zaga kela boshladi. 
Ukrainaliklar jamoali о‘yin taktikasini va fidokorona himoyani namoyish ctdilar, 
moskvaiiklar kuchli hujumchi ekaniiklari bilan kо‘zga tashlandilar, Uzoq 
Sharqliklar esa past uzatilgan tо‘p biian hujum qilishdek ajoyib yangilikolib keldilar. 

---

Shuni ta’kidlash kerakki, terma jamoalarning Butunittifoq spartakiadasiga 
tayyorlanishi voleybolning joylarda ommaviy ravishda rivojlanishiga rurtki bо‘ldi. 
Butunittifoq 
spartakiadasi 
arafasid? 
о‘tkazilgan Ukraina birinchiligida 
jumhuriyatning viloyat shaharlaridan 21 jamoa ishtirok etdi. Kavkazortining eng 
kuchli jamoasim aniqlath uchun Baku, Tiflis va Yerevan shahariarining jamoalararo 
uchrashuvlari о‘tkazildi. 
Xuddi о‘sha 1928 yiida Moskvada doimiy hakamlar uyushmasi tashkiletildi, 
Voleybol taraqqiyotida maktab о‘quvchilarining spartakiadasi ham (1929) 
katta ahamiyatga ega edi. Bli spartakiada qatnashchilaridan kо‘pchiligi kcyinchalik-
voleybol ustalari bо‘Hb yetishdiiar. 
Shaharlaroro musobaqalar soni anchagina ortdi, bu esa turli texnik usullarning 
paydo bо‘lishiga, voleybol taktikasining rivojlanishiga, о‘yinchilar jismoniy 
tayyorgarligining‘о‘sishiga olib keldi. Shu davrda о‘yinchilar maydonga tо‘pni 
kuch bilan kiritish, aldov zarbalari usullarini keng qо‘ltay boshladilar, uzatish 
texnikasiga e’tibor berdilar, himoyaning ahamiyati ortib о‘yin tezkor, shiddatli 
bо‘la boshladi, natijada о‘yinchilarning harakatchanligiga talab oshdi. 
1931 yilda BLKHI tashabbusi bilan mamlakatimi?ga jismoniy tarbiyaning 
asosi bо‘lgan «Mehnat va mudoraaga tayyor» Butunittifoq kompleksi ta’sjr 
etildi. Bu tadblr voleybolchilarning umumiy.va maxsuc jismoniy tayyorgarligini 
yuksaltirishgagina emas,balki yoshlarni voleybol mashg‘ulotlariga ja!b etishga 
ham imkoniyal yaratdi. 
Voleybolning ommaviy rivojlanishi va keng targ‘ib qilinishida kо‘pgina 
madaniyat va istirohat bog‘Iarining maydonchalarida о‘lkailgan musobaqalar 
katta ahamiyatga ega edi. Moskvadagi markaziy madaniyat va istirohat 
bog‘ining 20 ta maydonchasi atrofida tomoshabinlar yig‘iladilar. 
О‘tkaxilayotgan о‘yinlar faqat moskvaliklar uchun emas, balki chet ellik 
mehmonlar uchun ham yaxshigina maktab edi. Shuning uchun 30-yillarda 
Olmoniyada (Germaniya) «Voleybol -rus halq о‘yini» deb nomlangan voleybol 
bо‘yicha musobaqa qoidalari kitobcha holida chop etildi. 

---

Turli shaharlarning eng kuchli jamoalari orasida birinchiiiklar о‘tkazib 
turildi. 1931 yiida Xarkovda Moskva, Dnepropetrovsk va maydon egalarining 
erkak va ayollar jamoalari uchrashdilar. Moskvalik ayollar g‘olib chiqdilar, har 
uchchala erkaklar jamoasi bittadan mag‘lubiyat va g‘alabaga ega bо‘ldilar. Bu 
uchrashuvlar «tez sur’atli» о‘yinning ahamiyati ancha ortganligini ta’kidladi. 
1932 
yildan voleybol barcha katta spartakiadalarning dasturiga teng 
buquqli sport turi sifatida kiritildi. Shu sababdan voleybol bо‘yicha burunittifoq 
musobaqalarinmg har yili muntazam о‘tkazib turilishi haqidagi masala 
kо‘tarildi. 
1932 yilning bahorida Butunittifoq jismoniy tarbiya kengashi qoshida 
voleybol seksiyasi tashkit topdi va uning tarkibiga A.Potashnik (rais), 
V.Oskolkov, M.Vilgrat, Y.Bagon.. V.Kryuk va boshqalar kiritildilar. 
1932 yildan avva! «Voleybolchilarning ButunitHfoq bayrami» deb atalgan 
«Mamlakat» birinchiiiklari rnunta2am о‘tkazila boshladi. 
Voleybol bо‘yicha mamlakat birinchiligi ilk bora Dnepropetrovsk shahrida 
1983 yibiing 4-6 aprelida bо‘lib о‘tdi. Musobaqalarda ayollar jamoasi (Moskva, 
Dnepropetrovsk, Xarkov, Baku, Minsk) va 5 ta erkaklar jamoasi (Moskva, 
Dnepropetrovsk, Xarkov, Tiflis, Minsk) .ishtirok etdi. Aylanma tartibda 
о‘tkazilgan о‘yiniar kо‘p sonli tomoshabinlarni о‘ziga jalb qildi. Qiziqarlisi 
birinchilik tugag, moskvalik aralash jamoalarning kо‘rgazmali о‘yinlari о‘tkazildi. 
Har bin jamoa tarkibida 3 ayol va 3 erkak bor edi, 
Voleybol bо‘yicha. mamlakat ikkinchi birinchiligi 1934 yilda Moskvada 
о‘tkazildi. Unda tarkibida 9 kishilik ayoilar va erkaklar jamoalari qatnashdilar, 
Butunittifoq maydonida endi Leningrad, Sverdlovsk, Gorkiy, Rostov, Toshkent 
jamoalari paydo bо‘ldi. Shu yilning oxiridayoq Moskva terma jamoasi Uzoq Sharq 
safariga chiqib, Vladivostokz. Ctiita, Ulan-Ude, Novosibirsk va Tyumenda- 
kо‘rgazmali uchrashuvlar о‘tkazdilar. Bu esa, shubhasiz voleybolning Uzoq 
Sharqda keng tarqalishiga sharoit yaratdi. 

---

Uchinchi (1935 y, Baku) va tо‘rtinchi (1936 y, Rostov) mamlakat birinchiliklari 
kо‘pgina umumiy tomonlarga ega edi. Ular endi yopiq maydonlar-zallarda 
о‘tkazildi. 
Terma jamoalarning barcha bellashuvlart jamoaii о‘yinning ustunligi shiori 
ostida о‘tdi. Bu birinchiliklarning g‘olibi bо‘lib aynan shu jamoaii о‘yini bilan 
dong‘i ketgan Moskva jamoalari chiqdilar. 
Yoshlar orasida voleybofni ommalashishiga qattiq turtki bо‘lgan hodisa 1935 
yilning avgustida о‘tkazilgan maktab о‘quvchilarining butunittifoq birinchiligi 
hisoblanadi. 12 shahar va viloyat jamoalari ishtirok etgan bu musobaqalarning 
birinchi bosqichi chiqib ketish tartibida, yakunlovchi (final) о‘yinlar esa ayianma 
tartibda о‘tkazildi. Har bir shahar jamoasi uchun uch jamoa: katta va kichik 
yoshdagi yigitlar hamda katta yoshdagi qizlar qatnashdi. 
1935 yil о‘yinchilarining halqaro uchrashuvlarda birinchi bor kuch sinashib 
kо‘rganligi tarixda о‘chmas iz qoldirdi. Toshkentda va Moskvada 
voleybolchilarirnizning Afg‘oniston jamoasi bilan ikkita о‘rtoqlik uchrashuvi 
bо‘lib о‘tdi. О‘yin afg‘on qoidalari asosida о‘tkazilganligiga qaramay (jamoada 9 
о‘yinchi bor edi, о‘yin 22 ochkoga davom etdi, о‘yinchilar maydonda joy 
almashmadilar) mamlakaf voleybolchilari osongina g‘oliblikka erishdilar. 
1936 yilning eng ommaviy о‘yinlaridan VSSPS Kubogi uchun100 dan ortiq 
jamoa bilan о‘tgan musobaqalar bо‘ldi. Kubokni Moskvarting ayollar va erkaklar 
jamoasi