1-ma’ruza umumiy tilshunoslikdan ma’lumot. Milliy til va adabiy til. Fonetika haqida umumiy ma’lumot reja

Ko‘p nuqta, undov va so‘roq belgilarning

birikkan holda kelishi

1. So‘roq mazmuniga qaraganda his-hayajon kuchli bo‘lgan so‘roq gaplardan keyin undov va so‘roq belgisi birikkan holda (!?) qo‘yiladi: Go‘zallik olamni qutqarishiga kim ishonmaydi!?

2. Kuchli his-hayajon bilan berilgan savolni ifodalaydigan so‘roq gaplardan so‘ng so‘roq va undov belgisi birikkan holda qo‘yiladi: - A?! – Xonkeldieva turgan erida surat bo‘lib qoldi. - Direktorimiz-a?! (H.G‘.)

3. Kuchli his-hayajon ifodalangan va mazmunan tugallanmagan gaplardan keyin undov belgisi va ko‘p nuqta birikkan holda (!..) qo‘llanadi: -Nafisa!.. Nafisaoy!.. – dedi Aziz o‘pkasi yumshab, ko‘zlariga qaynoq yosh keldi.(H.G‘.)

4. Mazmunan tugallanmagan so‘roq gaplardan so‘ng so‘roq belgisi va ko‘p nuqta birikkan holda (?..) ishlatiladi: - Nima dedingiz? Bularning hammasi men uchun?...

Vergul
Vergul quyidagi o‘rinlarda qo‘yiladi:

1. Uyushiq bo‘laklar orasida:

1) bog‘lovchisiz birikkan uyushiq bo‘laklar orasida Andijon, Namangan, Qo‘qon, Marg‘ilon – O‘zbekning chamani, bog‘u bo‘stoni. (G‘.G‘.) 2) takrorlanuvchi bog‘lovchilar bilan birikkan uyushiq bo‘laklar orasiga: U goh kulimsiraydi, goh chuqur o‘yga toladi. 3) zidlovchi bog‘lovchilar yordamida birikkan uyushiq bo‘laklar orasiga: Zamiraning baland, ammo mayin ovozi bor edi. (P.Q.)

2. Undalmalarni ajratish uchun: Ertaga, azizim, toqqa jo‘naymiz.

3. Kirish so‘zlarni va tuzilishiga ko‘ra murakkab bo‘lmagan kirish gaplarni ajratish uchun: Xullas, ertaga shu erda yig‘iladiganbo‘ldilar. Men sizga aytsam, odamning yomoni bo‘lmaydi.

4. Ha va yo‘q so‘zlarini gap bo‘laklaridan ajratish uchun: Ha, bu gapingiz to‘g‘ri. Yo‘q, ertaga kela olmayman.

5. Gapning ajratilgan bo‘laklarini ayirib ko‘rsatish uchun: "Biz, yoshlar, ota-bobolarimiz qoldirgan bebaho merosni ko‘z qorachig‘iday asrashimiz kerak".

6. Bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gaplarda: Eshik ochildi, ichkariga muzday havo yopirilib kirdi.

7. Va, ham, hamda, yoki (yolg‘iz kelgan)bog‘lovchilaridan boshqa bog‘lovchilar bilan bog‘langan qo‘shma gaplarda: Hamma gapirdi, lekin u bir chekkada xomush o‘tirar edi.

8. Ergash gapni bosh gaplardan ajratish uchun: Hamma yig‘ilgach, majlis boshlandi.

9. Muallif gapini ko‘chirma gapdan ajratish mumkin:

- Bugungi qilgan ezgu ishlarimiz, - dedi ota, - kelajak uchun mustahkam poydevor vazifasini bajaradi.