1-ma’ruza umumiy tilshunoslikdan ma’lumot. Milliy til va adabiy til. Fonetika haqida umumiy ma’lumot reja

b) uyushiq qaratuvchi: Hayotda go‘zallik, quvvat va saodatning manbai soddalikdir. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»).

d) uyushiq izohlovchi: ...bo‘lajak katta san’atkor, arxitektura professori Akramjon Holiqov, deb bilasizlar!»- deb tanishtirdi. (O.Yoqubov).

4. Uyushiq to‘ldiruvchi:

a) uyushiq vositasiz to‘ldiruvchi: ... asrlar davomida qasr, koshona, machit, madrasa va uylar qurishda chinordan keng foydalanib kelingan. (A.Aminov);

b) uyushiq vositali to‘ldiruvchi: Yengil qor parchalarining osmondan uchib tushishida ham, daraxtlarga qo‘nishida ham nafis bir xotirjamlik bor! (P.Qodirov).

5. Uyushiq hol: Qadimgi Movarounnahrda chinorzor bog‘lar barpo etish an’analari hurmat, ishtiyoq bilan davom ettirilgan. (A.Aminov). Mirzo Ulug‘bek Samarqand, Kattaqo‘rg‘on, Balx va Shahrisabzda ana shunday bog‘lar barpo etishga farmoyish bergan. (A.Aminov).

Uyushiq bo‘laklar grammatik jihatdan ikki xil shakllanadi: mustaqil holda va umumlashgan holda.

Uyushuvchilar mustaqil holda shakllanganda, grammatik ko‘rsatkichlar (ot va otlashgan so‘zlar bilan ifodalangan bo‘laklarda – kelishik, egalik, ko‘plik affikslari, -dagi o‘rin belgisi affiksi hamda ko‘makchilar; ot va fe’l kesimlarida – to‘liqsiz fe’l va ko‘makchi fe’llar hamda –dir affiks bog‘lamasi va so‘z bog‘lamalari) uyushiqli qatorning har bir a’zosida qatnashadi. Masalan: Qahraton sovuqqa va qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lgani uchun chinor manzarali daraxt sifatida qadrlanadi. (A.Aminov). Kitoblar orqali asrlar bilan, ming yillar bilan, qadim faylasuflar bilan... suhbatlashish mumkin (Oybek).

Uyushuvchilar umumlashgan holda shakllanganda, turli grammatik ko‘rsatkichlar uyushiq qatorning oxirgi a’zosida qo‘llanib, barchasi uchun taalluqli bo‘ladi. Bunda turli umumlashtiruvchi grammatik ko‘rsatkichlar qavsdan tashqariga chiqariladi va bu holda shakllangan uyushuvchilarni bitta bo‘lak deb qarash lozim bo‘ladi. Masalan: Sharq chinorlari (Kavkaz, Qrim va O‘rta Osiyo)da... o‘stiriladi. (A.Aminov). Mahkam (karavotlar va tumbochkalar) bilan qurshalgan stolga qaradi. (P.Qodirov). ... bu xona boshqa xonalaridan (nihoyatda yorug‘ligi, ozoda, haddan tashqari sarishtaligi) bilan farq qilardi. (J.Abdullaxonov). Temirjon... Abdulla Karimovich Salimovni (tanimas, ammo eshitgan) edi. (J.Abdullaxonov). Qishloq bolalari (pishiq, tadbirli) bo‘ladi. (S.Ahmad). Birinchi gapda bitta uyushiq o‘rin holini –da o‘rin payt kelishigi affiksi, ikkinchi, uchinchi gapda bitta uyushiq vositali to‘ldiruvchini bilan ko‘makchisi, to‘rtinchi gapda bitta uyushiq fe’l kesimni edi to‘liqsiz fe’li va beshinchi gapda bitta uyushiq ot kesimni bo‘ladi bog‘lamasi umumlashgan holda shakllantirib kelgan.