1 маъруза: тиббий ёрдамнинг анатомо-физиологик асослари. ҚОн тузилиши ва вазифалари режа

ҲУЖАЙРА ТУЗИЛИШИ

Эслатма! Одам организми хар-хил органлардан тузилган бўлиб, органлар тўқималардан, тўқималар эса ҳужайра ва ҳужайралараро моддалардан тузилган.

1-расм. Ҳужайра тузилиши

Тўқималар тузилишини ўргатувчи фан гистология, ҳужайра тузилишини ўргатувчи фан эса цитология деб аталади. Ҳужайра бу-элементар тирик системадир. Ҳужайра барча организмлар одам, ҳайвонлар, ўсимликларнинг тузилиши, ривожланиши ва ҳаётий фаолиятининг асоси ҳисобланади. Ҳужайралар тузилиши, ҳажми, шакли ва функциясига қараб ҳар-хил бўлади. Одам органларида ҳужайралар катталиги 7 микрондан (лимфоцитлар) 200 микронгача (тухум ҳужайралар) бўлиши мумкин. Ҳужайра таркибига оқсиллар, ёғлар, углеводлар, тузлар, ферментлар ва сув киради. Ҳужайра ҳужайра мембранаси, цитоплазма ва ядродан тузилган. Ҳужайра цитоплазмасида ҳужайра органеллолари, митохондриялар, ҳужайра маркази, эндоплазматик тўр, лизосома, рибосомалар мавжуддир.

Ҳар бир органоид маълум бир вазифани бажаради. Ҳужайра ядроси шар шаклида бўлиб, ҳужайра марказида жойлашади. Ҳар бир ядрода 1-2 та ядроча мавжуд бўлиб, уларда нуклеин кислоталар синтезланади. Бундан ташқари ҳужайра ядросида хромосомалар мавжуд бўлиб, ҳар бир организмда уларнинг сони доимийдир (одам ҳужайраларида 23 жуфт, жинсий ҳужайралардан ташқари). Бу хромосомлар организмнинг ота-онадан наслга ўтадиган ирсий белгиларини ташувчи ҳисобланади.
Ҳужайраларнинг ҳаётий хусусиятлари:
1. Моддалар алмашинуви. Ҳужайралараро моддадан ҳужайрага муттасил озиқ моддалар ва кислород ўтиб ҳужайрадан парчаланиш маҳсулотлари ажралади. Ҳужайра ичига кирадиган озиқ ҳужайрага хос оқсиллар, ёғлар, углеводлар ва уларнинг бирикмалари ҳосил бўлиш процесси биосинтез деб аталади. Биосинтез ва парчаланиш (ассимиляция ва диссимиляция) моддалар алмашинуви жараёни бўлиб, энергиянинг ўзгариши билан бир вақтда боради.