|
Kompozitor Xayri Izomov(1922) hayoti va ijodi.
Reja:
1. Kompozitorning yoshlik va talabalik yillari.
2. Kompozitor Xayri Izomovning vokal vokal- simfonik ijodi.
3. Kompozitor Xayri Izomovning musiqali drama ijodi.
O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, kompozitor va dirijyor Xayri Izomov 30 - yillarda musiqa dunyosiga kirib keldi. U o‘zbek profes-sional kompozitorlarning ikkinchi avlodiga mansub. O‘zining ko‘p qirrali ijodiy va dirijyorliq faoliyati bilan respublikamiz musiqa san’ati rivojlanishiga munosib hissa qo‘shib kelmoqda.
Izomov Xayri G‘ulomjon o‘g‘li Buxoro shahrida, ziyoli oilasida 1922 yilning 30 dekabrida tug‘ildi. 1928 yildan umumta’lim maktabida o‘qidi. Bolaligidan musiqaga qiziqdi va 1931 yili Buxoro musiqa texnikumida skripka bo‘yicha o‘qidi va 1935 yili bitirdi. 1935 - 1936 yillarda Buxoro musiqali drama teatrida sozanda bo‘lib ishladi.
Ma’lumki, 1936 yili T. Jalilov boshchiligida O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshida o‘zbek xalq cholg‘ulari ansambli tashkil topdi. Mazkur ansamblga boshqa sozandalar qatori 14 yoshli Xayri Izomov ham ishga taklif qilindi. U 1937 yili Moskvada o‘tkazilgan O‘zbekiston adabiyoti va san’ati dekadasida eng yosh sozanda sifatida qatnashdi. Dekadadan qaytib kelgach, T. Jalilovning ansambli qoshida O‘zbekiston xalq artisti, kompozitor va dirijyor N. N. Mironov yosh sozandalardan notali orkestr tuzdi. X. Izomov nota yozuvini musiqa texnikumida o‘rgangani uchun ustozga yordamchi va dirijyor bo‘ldi. Bu jamoa Rossiya va Belorusiya shaharlari bo‘ylab o‘zbek musiqasini targ‘ibot qildi. Mazkur jamoa asosida 1938 yili filarmoniya qoshida O‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri tashkil topdi.
1938 yili X. Izomov Toshkent konservatoriyasining tayyorlov kursiga o‘qishga kirib, B. B. Nadejdin sinfida saboq ola boshladi. X. Izomov 2 -jahon urushi davrida Olmaota shahri harbiy aviatsiya maktabida uchuvchilika o‘qidi. Ushbu maktabda kursantlardan tashkil topgan badiiy havaskorlik ansambliga rahbarlik qildi. So‘ngra u uchuvchi bo‘lib frontda, urushdan keyin shu armiyaning zaxiradagi aviapolkida xizmat qildi. 1946 yilning sentyabridan boshlab uzilib qolgan o‘qishni konservatoriyaning asosiy kursida B. Nadejdin sinfida davom ettirdi. O‘qib yurgan yillari musiqaning turli janr va shakllarida asarlar yaratdi. Ular orasida «Pari» (Navoiy g‘azali) romansi, «Vatan olqishi» (P. Mo‘min so‘zi), «Gul» (T. Ernazarov so‘zi), «O‘zbekistonim mening» (Uyg‘un so‘zi) qo‘shiqlari va fortepiano uchun «Tokkata» kuyi mashhur bo‘lib ketdi. Uning notasi 1949 yilda chop etilgandan buyon respublikamizning hamma musiqa maktablarida yosh pianiochilar hamon ijro etib kelmoqdalar. Talaba - kompozitor X. Izomov o‘qish bilan birga 1949 - 50 yillarda O‘zbekiston radio komiteti musiqiy tahririyatining mas’ul kotibi, 1950 - 1955 yillarda esa radiokomitetning badiiy eshittirishlar boshqarmasining bosh muharriri vazifalarida ishladi.
Toshkent davlat konservatoriyasini X. Izomov 1952 yilda bitirib, radiodagi ishini davom ettirish bilan birga mustaqil ravishda turli janrlarda ijod qila boshladi. Masalan, 1953 - 64 yillarda birin - ketin quyidagi qo‘shiq va boshqa musiqiy asarlar yaratdi: «Qahramon qizlar», «SHonli elim», «YOshlik bayrami», «Tinchlik haqida yoshlar qo‘shig‘i», «Dutorim» (M. Qoriev so‘zlari), «Mening sevimli o‘lkam», «Toshkent osmoni» (D. Polinin so‘zlari), «Sayr etdim» ( P. Mo‘min so‘zlari), «Qiz qo‘shig‘i» (G‘. G‘ani so‘zi), «Salom, yulduzlar» (T. To‘la so‘zi), «Sevmay bo‘lmaydi», «Ziyofatda aytiladigan qo‘shiq» (H. SHaripov so‘zi) o‘z davrida juda mashhur bo‘lgan qo‘shiqlar bilan birga simfonik orkestrga o‘zbekcha syuita, skripka va fortepiano uchun p’esa, fortepiano uchun Etyud, 7 ta variatsiya, «Noktyurn», «Musiqali quticha», 4 ta p’esa; klarnet va fortepiano uchun p’esa, xonanda va simfonik orkestr uchun «O‘zbekiston paxtasi» (V. Muxtorov so‘zi) qo‘shiq, xonanda va xor jamoasi uchun «Sevikli yor» qo‘shiq, Toshkent davlat yosh tomoshabinlar teatrida sahna yuzini ko‘rgan quyidagi spektakllarga musiqa bastaladi: «Abdulla Nabiev» (A. Rahmat p’esasi), «O‘jar» (M. G‘ani va U. Ismoilov p’esalari), «Kim aybdor» (I. Ahmedov p’esasi), «Oygul va Baxtiyor» (H. Olimjon asari asosida U. Rahmonov p’esasi), «Iqbol» (YO. Mirzo p’esasi), «Vafodorlik» (O. YOqubov p’esasi); qo‘g‘irchoq teatri uchun «To‘ti qiz» (M. Muhamedov p’esasi), «O‘rmondagi voqea» (S. Abdukahdor p’esasi), Hamza nomidagi drama teatri uchun «Aytsam tilim kuyadi, aytmasam dilim» (O. YOqubov p’esasi) va boshqalar. X. Izomov 1964 -1966 yillarda Afg‘oniston hukumati taklifiga binoan Qobul radiosida maslahatchi bo‘lib ishladi. 1966 yili Toshkentga qaytgach, radio qoshidagi «O‘zbek xalq cholg‘ulari» orkestrida dirijyor vazifasida ishini davom ettirdi va 1992 yili nafaqaga chiqdi. X. Izomov dirijyorlik va jamoatchilik ishlari bilan band bo‘lishiga qaramay musiqaning turli janrlarida yangi yangi, jozibali asarlar yaratdi. Kompozitor 60 - yillarning 2 - yarmi, 70 - 80 yillarda zamonaviy o‘zbek estrada san’atining rivojlanishiga katta ahamiyat berdi. U yaratgan estrada qo‘shiqlaridan «O, Dilbar», «Bu muhabbat», «Salomalaykum» (D. Polinin so‘zlari), «Kim o‘zi?» (E. Rahim so‘zi), «Kimga aytay?» (A. Po‘lat so‘zi), «Ko‘zi xumor» (SH. SHomahmudov so‘zi), «Sen» (O. Hojiqosimov so‘zi), «Ishva ko‘z» (S. Xolmuhamedov so‘zi) mashhur bo‘lib ketdi. YAkkaxon va O‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri uchun yozilgan «Quyoshli O‘zbekiston» nomli vokal - raqs syuitasi, «Zangori kema kapitanlari» va «YAngi Toshkent» (D. Polinin so‘zlari) qo‘shiq – balladasi o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Dramaturg S. Abdukahhor bilan hamkorlikda «Alijon va Valijon» spektakliga musiqa bastalagan. Bastakorlar uyushmasining ommaviy janrlar komissiyasiga uzoq yillar raislik qildi. 1954 yili «O‘zbekiston hukumatining faxriy yorlig‘i», 1967 yili «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist» va 1974 yili «O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi» faxriy unvonlari va 2000 yilda «El yurt hurmati» ordeni bilan taqdirlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
