1-ma’ruza o`tish jarayonlari umumiy ma’lumotlar

C
С
u
u
(4.2) 
(4.1) va (4.2) ifodalar, birinchi va ikkinchi kommutatsiya qonunlari deb 
ataladi. 
Kommutatsiya qonunlaridan induktiv elementdan oqib o`tayotgan tok va 
sig`im elementdagi kuchlanishning sakrab o`zgara olmasliklari kelib chiqadi. Biroq 
induktiv elementdagi kuchlanish, sig`im elementdan oqib o`tayotgan tok hamda 
rezistiv elementdan oqib o`tayotgan tok va undagi kuchlanish sakrab o`zgarishga 
«huquqlarini saqlaydilar». 
Umumiy holda o`tish jarayonlarining tahlili tadqiq qilinayotgan zanjirning 
hamma 
shoxchalaridan 
oqib 
o`tayotgan 
toklar 
va 
kuchlanishlarning 
kommutatsiyadan keyingi xohlangan paytdagi oniy qiymatlarini aniqlashdan 
iborat. Lekin, ko`pchilik hollarda, asosiy o`zgaruvchi deb atalmish faqat bitta tok 
yoki kuchlanishning qiymatini topish kerak bo`ladi. asosiy o`zgaruvchining oniy 
qiymatlarini topish uchun, avvalo, Kirxgof qonunlari, kontur toklar yoki tugun 
potentsiallari 
usuli 
yordamida 


0
t
uchun 
sxema 
elektr 
holatining 
integrodifferentsial tenglamalar sistemasi tuziladi. So`ngra bu tenglamalar 
sistemasidan (differentsiallab, integrallab, ba’zi tenglamalarni o`zgarmas 
koeffitsiyentlarga ko`paytirib, bir tenglamadan ikkinchisini ayirib yoki ularni 
qo`shib) asosiy o`zgaruvchidan tashqari boshqa hamma noma’lum kattaliklar 
chiqarib tashlanadi va qoldirilgan kattalikka nisbatan
n
- tartibli differentsial 
tenglama olinadi:

---

),
(
0
1
1
1
1
t
f
y
a
dt
dy
a
dt
y
d
a
dt
y
d
a
n
n
n
n
n
n









(4.3) 
bu yerda 
y
– asosiy o`zgaruvchi; 
n
a
a
a
,
,
,
1
0

- passiv elementlarning parametrlari va mustaqil bo`lmagan energiya 
manbalarini 
boshqarish 
koeffitsiyentlari 
bilan 
aniqlanadigan 
o`zgarmas 
koeffitsiyentlar; 
 
t
f
- tadqiq qilinayotgan zanjirga ta’sir etayotgan tashqi 
kuchlarni va ularning hosilalarini ifodalovchi funktsiyalarning chiziqli
kombinatsiyasi. Shundan keyin (4.3) tenglamaning to`la yechimi axtariladi. U 
n
- ta 
integrallash doimiylarini o`z ichiga oladi. Bu doimiylarni topish uchun esa 
boshlang`ich shartlarni bilish kerak. Biroq matematikada fizik sistemadagi 
boshlang`ich shartlarni aniqlaydigan yagona standart usul yo`q. Bunga yana 
qo`shimcha, matematikada differentsial tenglama yechimining borligi haqidagi 
teoremalarning ko`pchiligi asosida boshlang`ich shartlar ihtiyoriydir yoki umuman 
«berilgan» degan fikr yotadi, shu sababli amaliy tadqiq qilishlarda boshlang`ich 
shartlarni aniqlash masalasi paydo bo`ladi. Elektr zanjirlaridagi o`tish jarayonlarini 
tadqiq qilishda bu masala asosiy o`zgaruvchi va uning (
1

n
) ta hosilalarining 
kommutatsiya tugagandan keyingi 


0
t
payti uchun qiymatlarini aniqlashdan 
iborat bo`ladi.
Zanjirning kommutatsiya paytidagi energetik holatidan kelib chiqib 
masalaning ikki xili: - nolli boshlang`ich shartli va nullimas boshlang`ich shartli 
masalalar farqlanadi. Agarda elektr zanjiri kommutatsiyadan oldin hech qanday 
energiya zahirasiga ega bo`lmasa (hamma induktivlik g`altaklaridan oqayotgan 
toklar va hamma kondensatordagi kuchlanishlar nolga teng bo`lsa), u holda nol 
boshlang`ich shartli masala ko`riladi:
 
 
0
0
0



