1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Ozonlash reaksiyasi. Bu reaksiya olefinlarning tuzilishini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Olefinlarga ozon bilan ta’sir etilganda ozon qo’shbog’ga borib birikib ozonidlarni hosil qiladi. Ozonidlar beqaror birikmalar bo’lib, salgina tashqi ta’sir etishi natijasida portlaydilar. Ularga suv bilan ta’sir etish natijasida karbonilli birkmalar va vodorod peroksid hosil qilib parchalanadilar:

Bu reaksiya vaqtida aldegidlarni hosil bo’lgan vodorod peroksid kislotalargacha oksidlashi mumkin.

Alkillash. Turli organik birikmalar molekulalariga uglevodorod qoldiq (alkil)larini kiritish alkillash reaksiyasi deyiladi.
O

lefinlar fosfor yoki sulfat kislota ishtirokida parafinlarni biriktirib olish xususiyatiga ega. Sanoatda bu reaksiyadan izooktanni olishda foydalaniladi:
Qayta guruhlanish. Olefinlar katalizator ishtirokida qayta guruhlanish reaksiyalariga kirisha oladilar.
M

asalan:
Polimerlanish. Oddiy molekulalarning o’zaro birikib, yuqori molekulali birikmalar hosil qilishiga polimerlanish reaksiyasi deyiladi. Polimerlanishda bir xil molekulalar ishtirok etsa, bunday jarayonni gomopolimerlanish deyiladi. Agar polimerlanishda har xil molekulalar ishtirok etsa sopolimerlanish (kopolimerlanish), ya’ni birgalikda polimerlanish deyiladi.
Gomopolimerlanishga etilen molekulalarining o’zaro birikib, polietilen hosil qilish reaksiyasi misol bo’la oladi.

S

opolimerlanishga vinil benzol (stirol) bilan akrilonitrilni polimerlanishi misol bo’ladi.
Polimerlanish jarayoni radikal yoki ionli (katalitik) mexanizm bilan sodir bo’lishi mumkin.
Radikal mexanizm bo’yicha boruvchi polimerlanishda jarayonni boshlab beruvchi vositalar, ya’ni oson radikal hosil qiluvchi birikmalar – peroksidlar, diazoaminobirikmalardan foydalaniladi.
H

osil bo’ladigan radikallar oxirgi mahsulot – polimerning tarkibiga kiradi:

Katalitik yoki ionli polimerlanishda oraliq mahsulot sifatida kation yoki anionlar hosil bo’ladi. Masalan, etilennnig HCI va AlCl₃ ishtirokidagi polimerlanishni quyidagicha tasavvur etish mumkin:

I

shqoriy metallar, metalloorganik birikmalar va boshqalar ishtirokida olefinlar anionli polimerlanadilar:


Izomerlanish. Olefinlar yuqori harorat va katalizatorlar ishtirokida izomerlanish jarayoniga kirisha oladilar. Izomerlanish vaqtida qo’shbog’ silijishi yoki zanjirning tarmoqlanishi mumkin: