1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Nazorat savollari

1. 
   Aromatik hossa nimalardan iborat?
   
2. 
   Aromatik birikmalarning qaysi tabiiy man’balarini bilasiz?
   
3. 
   Benzol halqasini tuzilishida yopiq zanjir va qo’shbog’lari borligi qanday isbotlanishi mumkin? Misollar keltiring.
   
4. 
   Sikllash va aromatlash reaksiyalari nima? Misollar keltiring.
   
5. 
   Benzol gomologlari bir-biridan qaysi tuzilishlari bilan farq qiladi? Misollarda isbotlang.
   
6. 
   Benzol halqasidagi yo’naltirish qoidasi nimalardan iborat va u nimalarga bog’liq? Misollar keltiring.
   
7. 
   Benzol halqasidagi birinchi va ikkinchi tur yo’naltiruvchilar nima? Misollar keltiring.
   
8. 
   Aromatik birikmalar qaysi maqsadlar uchun ishlatiladi? Misollar keltiring.
   
9. 
   Ko’p yadroli aromatik birikmalar qanday tuzilishlarga ega bo’lishi mumkin?
   
10. 
    Qaysi konserogen moddalarni bilasiz?
    
11. 
    Trifenilmetan guruhi bo’yagichlari deb qanday moddalarga aytiladi?
    

9-MA’RUZA: Uglevodorodlar.
Reja:

1. 
   Monosaxaridlar, (glyukoza, fruktoza)
   
2. 
   Disaxaridlar, (saxaroza, maltoza)
   
3. 
   Polisaxaridlar.(kraxmal, selyuloza)
   

Tayanch iboralar: Monosaharid, oligosaharid, polisaharid, A.A.Kolli reaksiyalari, aldoz va ketozalar, glyukozit va gidroksil, A.M.Butlerovning reaksiyasi.
Uglevodlar tabiatda juda keng tarqalgan. Bu birikmalar uglerod, vodorod va kisloroddan iborat. Ularni asosan Cn(H₂O) m umumiy formula bilan ifodalanadi.


UGLEVODLARNING SINFLANISHI
Uglevodlar organik birikmalarining eng katta sinfi bo’lib, ular gidroliz qilinganda, gidrolizga uchramasligiga qarab va gidrolizga uchrab kichkina molekulalarga bo’linishiga qarab ikki gruppaga bo’linadi.

Uglevodlardan ochiq va siklik formalarda uchraydilar. Buni biz monosaxa-ridlardan glyukoza misolida ko’rishimiz mumkin.

O CH₂OH H OH

C H O H C
H
(CHOH)₄ OH H yoki (CHOH)₃ O
OH OH
CH₂OH H OH H C
CH₂OH
Glyukozaning siklik tuzilishi formulasini dastlab 1871 yili V.V.Kolli so’ng olti a`zoli xalqa shaklida ifodalashni ingliz olimi Xeuors taklif qilgan.


NOMLANISHI
Uglevodlarning izomeriyasi umuman ulardagi asimmetrik uglerod atomlari mavjudligi tufayli fazoviy yoki bo’lmasa optik izomeriya mavjud.
Masalan:
O O O
C – H C – H C – H CH₂OH
H— C - OH HO -C--H H—C—OH C = O
HO -C-—H HO- C—H OH—C—H OH – C – H
H—C—OH H— C—OH HO—C----H H – C – OH
H—C—OH H— C—OH H—C—OH H – C – OH
CH₂OH CH₂OH CH₂OH CH₂OH
Glyukoza Mannoza Galaktoza Fruktoza
Bundan tashqari ularda aldegid yoki keton gruppachasiga qarab xam xosil bo’ladi. Bunga fruktoza misol bo’la oladi.