1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

S

uvning birikishi. Olefinlar katalizator ishtirokida suvni biriktirib, bir atomli spirtlarni hosil qiladilar. Katalizator sifatida odatda konsentrlangan sulfat kislota ishlatilari. Bunda jarayon karbokationli mexanizm bo’yicha sodir bo’ladi, ya’ni
Olefin molekulasi qanchalik tarmoqlangan bo’lsa, reaksiya shunchalik oson boradi va sulfat kislotaning konsentratsiyasi shunchalik past bo’ladi. Masalan, etilenga suvni biriktirishda 96 – 98%-ni, propilenga suvni birikishida 75-80%-li sulfat kislota ishlatilsa, izobutilen suvni 34-50%-li sulfat kislota ishtirokidi oson biriktib oladi.
Hozirgi kunda sanoatda etil spirtining katta miqdori shu usul bilan olinmoqda. Katalizator sifatida sulfat kislota ishlatish qiyinchilik tug’dirgani uchun keyingi vaqtlarda jarayonni geterogen (qattiq) katalizator ishtirokida o’tkazilmoqda.
Oksidlanishi. Olefinlarning oksidlanishi natijasida reaksiya sharoiti va oksidlovchining tabiatiga qarab, oxirgi mahsulot sifatida turli xil kislorodli birikmalar hosil bo’ladi.
Olefinlar havo kislorodi bilan katalizatorlar (vismut, molibden, vanadiy oksidlari) ishtirokida yuqori harorat (380–450⁰C) da oksidlanishi natijasida to’yinmagan spirtlar, karbonilli birikmalar va kislotalar hosil bo’ladi. Masalan, propenning oksidlanish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin:

O

ksidlanish kumush katalizatorligida havo kislorodi bilan olib borilganda epoksid birikmalar hosil bo’ladi:
Bu yerda kumush katalizatori molekula holatidagi kislorodni atomar holatga o’tkazish uchun xizmat qiladi.
K

aliy permanganatning suvdagi eritmasi olefinlarni ikki atomli spirtlargacha oksidlaydi:
Reaksiya mexanizmini quyidagicha ifodalash mumkin:

K

uchli oksidlovchilar (xromat kislota, nitrat kislota va boshqalar) etilen uglevodorodlari molekulasini qo’shbog’ turgan joydan uzib yuboradi. Buning natijasida kislotalar yoki keton bilan kislota aralashmasi hosil bo’ladi.