1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

Kimyoviy analiz usullari. Kimyoviy analiz usullariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Tortma ( Gravimetrik) analiz.
   
2. 
   Hajmiy (titrimetrik) analiz
   

3. Gaz analizi.
Tortma analiz. Bu usul juda qadimdan ma‘lum va yetarli darajada aniq natijalar beradi, lekin uni bajarish uchun ko’p vaqt ketadi. Analiz quyidagi tartibda bajariladi: Masalan: Sulfatlar tarkibidagi SO^2-₄ sulfatlar aralashmasidan olingan namuna analitik tarozida tortiladi, namuna eritmaga o’tkaziladi va eritmaga BaCl₂ eritmasidan tomizib SO^2-₄ ionlari BaSO₄ holida to’liq cho’ktiriladi, ВaSO₄ ning analitik tarozida aniqlangan massasiga ko’ra SO^2-₄ ionining foiz miqdori hisoblab topiladi.
Hajmiy analiz. Klassik usullardan biri hisoblanadi. Reaksiyaga kirishayotgan eritmalar hajmini o’lchashga asoslangan. Ulardan birini konsentratsiyasi ma‘lum bo’lib, ikkinchi eritmanining konsentratsiyasi titrlash natijasida hisoblab topiladi.
Gaz analizi. Bu usulning asl mohiyati shundan iboratki, gazlar aralashmasi maxsus reaktiv eritmasi orqali o’tkazilganda ayrim komponentlarning eritmaga yutilishi tufayli gazlar aralashmasining hajmi kamayadi. Ana shunga asoslanib aralashmadagi ba‘zi gazlarning foiz miqdori aniqlanadi. Masalan, gazlar aralashmasi tarkibidagi karbonat angidrid miqdori ma‘lum hajmdagi gazlar aralashmasini o’yuvchi natriy eritmasi bilan aralashtirib chayqatish yo’li bilan aniqlanadi. Bunda ishqor eritmasi СО₂ gazini to’liq yutadi.
Fizik- kimyoviy analiz usullari. Fizik-kimyoviy usullarni asosan uch gruppaga ajratish mumkin. Ular optik, elektrokimyoviy va xromotografik analiz usullaridir. Qishloq xo’jaligiga taalluqli izlanishlarda optik analizlardan biri kalorimetrik analiz keng qo’llaniladi. Turli ob‘ektlar tarkibidagi mikroelementlar miqdori ana shu usul yordamida aniqlanadi. Kalorimetrik analiz usulida aniqlanishi zarur bo’lgan komponent rangli birikmaga o’tkaziladi. Hosil bo’lgan rangning intensivligidan foydalanib aniqlanayotgan komponentning miqdori to’g’risida xulosa qilinadi. Masalan, biologik ob‘ekt tarkibidagi Fe³⁺ kationi miqdorini aniqlash uchun temir (III) ioni eritmaga o’tkaziladi va unga NH₄CNS eritmasidan qo’shiladi.
Fe³⁺ + CNS^- = [Fe (CNS)]²⁺
Hosil bo’lgan kompleks ionlar eritmani qizil –qon rangga bo’yaydi. (Bu reaksiyaga temir (II) ionlari xalal bermaydi). Kalorimetrik analizda tekshirilayotgan va standart eritmalarga reaktivlar bir xil miqdorda, birin ketin solinadi. Eritmalar rangini solishtirishda bir xil tipdagi idishlardan va bir xil tabiatli nurdan foydalaniladi. Standart eritma bilan tekshirilayotgan eritma ranglarini solishtirishni bir qancha usullari mavjud. Vizual usulda eritmalar rangi solishtiriladi. Eitmalarning rangini solishtirishda fotoelementdan ham foydalanish mumkin, bu usul fotokolorimetrik usul deb ataladi.