1-Маъруза. Минерал боғловчилар асосида сунъий тош материаллар. Портландцемент

Хўл усулда портландцемент ишлаб чиқариш технологик тизими қуйидагича.




Қуруқ усулда клинкер ишлаб чиқариш.
Қуруқ усулда клинкер ишлаб чиқариш техник ва иқтисодий жиҳатдан афзалдир.
Қуруқ усулда 1 кг клинкер ишлаб-чиқариш учун 3150÷4190 кЖ иссиқлик талаб этилади (ҳўл усулда эса 5900-6700 кЖ).
Қуруқ усулда хом ашё майдаланиб қуритилгандан кейин шарли ёки бошқа тегирмонда №008 элакда 6-10% қолдиқ қолгунга қадар туйилади. Тайёрланган хом ашё олдин циклонли иссиқ алмашувчилардан ўтиб (унда ҳарорат 800-850⁰С) декорбонизаторга тушади (унда ҳарорат 920-950⁰С) ва ундан кейин хумдонга юборилади.
Бундай айланма хумдонларнинг ўлчамлари 5х75м ёки 7х95м бўлиб кунлик унумдорлиги 1600-3000 т.
Бу усулда клинкер ишлаб чиқариш Япония, Германия, Франция, Италия ва бошқа ривожланган давлатларда кенг ишлатилади. Ўзбекистондаги Навоий цемент заводи ҳам шу усулда цемент ишлаб чиқаради.
Баъзи бир корхоналарда хом ашё шахта типидаги хумдонларда пиширилади. Уларнинг унумдорлиги бир кунда 150-250 т. Ёнилғи сифатида антрацид ёки кокс ишлатилади. Лекин цементнинг сифати бу хумдонда олинганда айланма хумдонга нисбатан паст.
Клинкер ишлаб чиқаришнинг аралашма усули
Аралашма усулнинг маъноси шундаки, хом ашё аралашмаси ҳўл усулда тайёрланиб олинган шлам махсус ускуналарда қуритилгандан кейин пишириш хумдонига берилади. Бунда шламни қуритиш учун асосий хумдондан чиқиб кетаётган иссиқ газлар йуналтирилади. Аралашма усулда ҳўл усулга нисбатан 20-30% ёқилги кам сарфланади, лекин меҳнат сарфи ва электр энергиясининг сарфи ошади.


Клинкерни туйиш.
Портландцементнинг асосий хоссалари, шу жумладан фаоллиги, қотиш тезлиги ва бошқалар нафақат клинкернинг кимёвий ва минералогик таркиби, алит, белит ва бошқа минераллар кристалларининг тузилиши ва ўлчамлари, қўшимчаларнинг солинишига боғлиқ бўлиб кўпроқ клинкернинг майинлиги, унинг донадорлиги ва зарраларининг таркибига боғлиқдир.
Цемент зарраларининг ўлчамлари 5-10 дан 30-40 мкм гача бўлиб уларнинг майинлиги 0,2; 0,08 мм ўлчамдаги тешикли элакларда аниқланади ёки зарраларнинг солиштирма юзаси билан белгиланади. Оддий портландцемент №008 элакда қолдиғи масса бўйича 5-8% ёки солиштирма юзаси 250-300 м²/кг, тезқотувчи портландцемент эса №008 элакда қолдиқ 2-4%, солиштирма юзаси 300-450 м²/кг қилиб туйилади.