1-ma’ruza metrologiyaning asosiy tushunchalari reja

1.2. Metrologiyaning xalq xo‘jaligidagi roli 

Hozirgi  o‘lchovlar  sohasi  nihoyatda  keng.  Bular  olis  kosmosning  tadqiq 

qilinishidagi  eng  uzoq  masofalar  va  eng  mayda  elementar  zarrachalarning 

o‘lchamlari,  eng  yuqori  haroratlar  va  yadroviy  portlashning  bosimi,  eng  past 

haroratlar  va  kriogen  texnika  hamda  vakuumli  texnologiyaning  bosimlari, 

yadroning ichidagi haddan tashqari jadal jarayonlarning bo‘lib o‘tishi muddatining 

o‘lchami va kosmik texnika va tibbiyot uchun juda aniq detallarning olinishidir. 

Keyingi  20-30  yil  ichida  nafaqat  o‘lchovlarning  doirasi  kengaydi,  shu  bilan 

birga  ularning  soni  va  aniqligi  ko‘p  martalab  oshib  ketdiki,  bu  o‘lchov 

texnikasining tarkibiga va murakkabligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. 

---

O‘lchov  apparatlarining  unumdorligi  va  tez  harakat  qilishi,  ularning 

universalligi  yuksaldi,  konstruksiyasi  bo‘yicha  murakkab  bo‘lgan  ko‘plab  yangi 

o‘lchov vositalari paydo bo‘ldi. Xozirgi vaqtda fan, texnika, sanoat, shu jumladan, 

aviatsiya  sanoatining  barcha  sohalarining  rivojlanishi  ko‘p  jihatdan  o‘lchov  yo‘li 

bilan  aniqlanadigan  fizik,  kimyoviy,  biologik  va  boshqa  voqea-hodisalar  va 

jarayonlar  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarning  to‘liqligi  va  ishonchliligi  bilan 

belgilanadi.  Ilmiy-texnikaviy  muammolarning  hal  qilinishi  o‘lchovlarning 

takomillashtirilishining  yangi  yo‘llarini  ochib  bermoqda.  Bunday  bahamjihat 

harakat  qilish  natijalari  avia  va  raketasozlikda,  kosmosning  zabt  qilinishida, 

tibbiyotda va boshqalarda ayniqsa sezilarlidir. 

Ko‘plab  voqea-hodisalar  va  jarayonlarni  tavsiflaydigan  yangi  miqdorlarning 

o‘lchovlarining  o‘zlashtirilishi  metrologiya  va  o‘lchov  texnikasidagi  fan-texnika 

taraqqiyotining xarakterli belgilaridan biridir, fan va texnikaning butun rivojlanish 

jarayoni esa shuni ko‘rsatadiki, metrologiya amalda fan, texnika va iqtisodiyotning 

hamma  sohalarida  taraqqiyotning  asosiy  sharti bo‘lib  hisoblanadi.  Shunday  qilib, 

muallifi  Galiley  deb  faraz  qilinadigan:  «o‘lchash  mumkin  bo‘lgan  narsalarni 

o‘lchamoq  kerak,  hozircha  o‘lchovdan  o‘tmagan  narsalar  o‘lchanadigan  qilinishi 

lozim», degan ibora metrologiyaning zamonaviy tadqiqotlar uchun ilgari yuruvchi 

rolining ahamiyatini ko‘rsatadi. 

SHunday  qilib,  metrologiya  -  o‘lchovlar,  ularning  birligini  ta’minlash 

uslublari  va  usullari  hamda  talab  qilinadigan  aniqlikka  erishish  usullari 

to‘g‘risidagi  fandir.  «Metrologiya»  so‘zi  grekcha  «metron»  (o‘lchov)  va  «logos» 

(tushuncha)  so‘zlaridan  kelib  chiqqan.  Metrologiyaning  asosiy  vazifalari-bu 

o‘lchovlarning umumiy nazariyasining rivojlanti-rilishi, fizik miqdor birliklarining 

belgilanishi, o‘lchovlar uslublari va vositalarining ishlab chiqilishi, o‘lchovlarning 

aniqligini belgilash usullarining ishlab chiqilishi, o‘lchovlar birligi bilan o‘lchovlar 

vositalarining  bir  xilligining  ta’minlanishi,  o‘lchov  namunalari  (etalonlari)  va 

namunaviy vositalarining belgilanishidan iboratdir.