1-ma'ruza. Mavzu: Sotsiologiya fanining nazariy asoslari

1-ma'ruza. Mavzu: Sotsiologiya fan sifatida .

• Reja:
• 1. Sotsiologiya fanining predmeti va tadqiqot ob‘ekti.
• 2.Sotsiologiya fanining uslub va qonuniyatlari.
• 3.Sotsiologiya fanining sohaviy tizimlari va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni.

1 мавзунинг 1 саволи

• Jamiyat xakidagi fan xisoblangan Sotsiologiya olamiga kirar ekanmiz, biz avvalo uning lugaviy ma'nosiga e'tibor karatishimiz lozim. «Sotsiologiya (lotincha societas – jamiyat va yunoncha logos - ta'limot) – degan ma'noni bildiradi. Sotsiologiya – yaxlit tizim sifatidagi jamiyat va aloxida ijtimoiy institutlar, ijtimoiy guruxlar, jamiyat tuzilmalari va ularda yuz beradigan ijtimoiy jarayonlarni urganuvchi fan»

FAN O’ZI NIMA? 1 мавзунинг 1 саволи

• Sotsiologiya boshka ijtimoiy fanlarga uxshab ma'lumotlar tuplash va taxlil kilish usullariga, nazariyalarni isbotlar va mantikiy dalillar asosida baxolash usullariga ega bulgani uchun xam fan xisoblanadi.

1 мавзунинг 1 саволи

• mamlakatimiz sharoitiga moslab, kuyidagi obekt sifatida utuvchilarni ajratib kursatamiz:
• Ijtimoiy bosqich:
• Jamiyat
• Ijimoiy qatlam
• Maxalla
• Ijtimoiy gurux
• Oila

1 мавзунинг 1 саволи

• Shaxs
• Milliy bosqich:
• Millat
• Elat
• Etnik gurux
• Avlod
• Milliy oila

1 мавзунинг 1 саволи

• Individ.
• Tarmoqlar bosqichi:
• Iqtisodiyot
• Siyosat
• Madaniyat
• Fan
• Ta'lim
• Ekologiya
• Xududiy bosqich
• Mintaqa
• Mamlakat
• Viloyat
• Shaxar
• Qishloq

Ogyust Kont. 1 мавзунинг 2 саволи

• Albatta, bir kishi butun bir fanga asos sola olmaydi, dastlabki Sotsiologiyaning paydo bulishida ko’pgina kishilar uz xissasini qushganlar. Biroq, tenglar orasida birinchi sifatida, odatda, fransuz yozuvchisi Ogyust Kontni (1789-1857) tan olishadi, bu avvalo shuning uchunki, aynan mana shu yozuvchi «Sotsiologiya» atamasini muomilaga kiritgan edi. Dastlab Kont fanning yangi soxasini ifodalash uchun «sosial fizika» atamasidan foydalandi

Emil Dyurkgeym. 1 мавзунинг 2 саволи

• Kontning ishlari boshka fransuz mutafakkiri Emil Dyurkgeymga (1858-1917) bevosita ta'sir kursatdi. Aslida Dyurkgeym Kont ijodining ba'zi jixatlariga tayanishiga qaramasdan, uning ishlarini uta spekulyativ va noaniq deb xisoblardi va uning fikricha, Kont Sotsiologiyani fan sifatida yaratish borasidagi uz dasturini bajarishga muvaffaq bo’la olmadi. Dyurkgeymning mashxur tadqiqotlaridan biri uz-uzini uldirishlarni taxlil etish bilan bog’langan edi. Uz-uzini o’ldirish uta shaxsiy akt xisoblanib, katta shaxsiy baxtsizliklar oqibati xisoblanadi.

Maks Veber 1 мавзунинг 2 саволи

• Maks Veber ijtimoiy xulkni insoniy munosabatlardan iborat deb bilgan. Insoniy xulk esa uz navbatida ijtimoiy moxiyaga egadir. Veber stratifikasiya mavzusiga xam e'tiborini karatib utgan. Stratifikasiya – strata (katlam) tikasiya (bajaraman) degan ma'noni anglatadi.

Sotsiologiya va falsafa:1 мавзунинг 3 саволи

• - Sosial falsafa qonun va qonuniyatlar kategoriyalari bevosita umumsotsiologik nazariya va konsepsiyalarni uz ichiga oladi. Maxsus sotsiologik nazariyalar uchun esa nazariy va metodologik asos buladi.

Sotsiologiya va xuquq: 1 мавзунинг 3 саволи

• -Mustaqil Uzbekistonda tarkib topayotgan xuquqiy munosabatlar asosida va uziga xos sharqona an'analarga mos ravishda qonunchilikni qaytadan barpo qilishda Sotsiologiya va xuquqshunoslik fanlari aloqadorligi muhimdir. Xuquqiy davlatni shakllantirish va uni yanada rivojlantirishda jinoyatchilikka qarshi kurashni kuchaytirish, xuquqiy munosabatlarni tartibga solish katta ahamiyatga ega. Sir emaski, keyingi vaqtlarda jinoyatchilik ortdi. Olib borilgan tadqiqotlar shuni kursatmoqdaki, hozirda sodir etilayotgan jinoyatlarning ogir va uta ogir turlari anchaga ortgan.

Sotsiologiya va iqtisod: 1 мавзунинг 3 саволи

• -bu ikkala fan urtasidagi aloqadorligi moddiy ne'matlarni ishlab chiqarish, taqsimot, ayriboshlash iste'mol jarayonlarini organishda nomoyon buladi. Hozirda bozor munosabatlariga utish, mehnatga yangicha munosabat (fermerlar, tadbirkorlar) shakllanishi jarayonida uning axamiyati katta. Iqtisodiy nazariyaning ilmiy goyalari yuqorida tilga olingan Sotsiologiya sohalari uchun metodologik asos buladi.

Sotsiologiya va tarix: 1 мавзунинг 3 саволи

• -Sotsiologiya va tarix fanlari jamiyat hayotini izchil, sistemali tarzda urganadi. Utmish tariximizni yaratishda tarixchi mutafakkirlar Sotsiologiya usullaridan keng foydalanganlar. Masalan, at-Termiziy, Ismoil Buxoriy, Abu Rayxon Beruniy, Xondamir, Xermat Vamberi kabi buyuk olimlar uzlarining tarixga oid qimmatli asarlarini yaratishda Sotsiologiya usullaridan unumli foydalanganlar. Tarixiy kelajagimiz uchun utmish sahifalariga aylanadi. Shunday ekan, Prezidentimiz I..Karimovning «Uz tarixini bilmagan xalqning kelajagi yo’q» - degan fikrlari dikkatga sazovordir.