1-маъруза мавзу: Ўрнатиладиган тизимларга кириш

---

1-МАЪРУЗА 
Мавзу: ЎРНАТИЛАДИГАН ТИЗИМЛАРГА КИРИШ 
Режа: 
1.1.Ўрнатиладиган тизимлар ҳақида асосий тушунчалар. 
1.2.Ўрнатилган тизимларнинг турлари ва кўрсатгичлари. 
1.3.Реал вақт ўлчамида ишлаш. 
1.4. Қурилмани ихчамлиги ва ишончлилиги. 
1.5. Кўп масалалик ва платформанинг турлилиги. 
Таянч иборалар:
ўрнатиладиган тизим, ахборот-бошқариш тизимлари, 
ўрнатилган ҳисоблаш тизимлари, назорат тармоғи, киберфизик тизимлар,
 
автоматик тизим,
 
автоматизациялаштирилган тизим.
 
 
1.1.Ўрнатиладиган тизимлар ҳақида асосий тушунчалар 
Ўрнатиладиган тизимлар ўтган асирнинг эллигинчи йилларининг 
охирида дунёга келди. У даврда компьютер катта элемент асосда амалга 
оширилар эди, уларнинг ишлаш ишончлилиги жуда ҳам кам эди. Бу каби 
машиналар меёрида ишлаши учун фойдаланиш шароити идеал ҳолатда 
бўлиши керак бўлган. Бошқаришга мўлжалланган ва бошқариш объектидан 
максимал узоқ масофада жойлашган ҳисоблаш тизимларининг синфини 
ахборот-бошқариш тизимлари
(АБТ) деб аталади. Компьютер тармоқларини 
дунёга келиши билан (тахминан 1970 йиллар) тақсимланган ёки тармоқ 
ахборот бошқарув тизимларини қуриш имконияти яратилди. Интеграл 
микросхемаларни ва шунингдек микропроцессорларни яратилиши АБТ ларни 
бевосита бошқариладиган объектга яқин жойлаштириш имкониятини берди
ёки ҳатто объектнинг ўзига электрон ҳисоблаш воситасини ўрнатиш имкони 
ҳосил бўлди. Биринчи 
ўрнатиладиган тизимлар
(Embedded System) шу тариқа 
пайдо бўлди. Секин аста элемент асосининг арзонлашиши, унинг интеграция 
даражасининг ошиши ҳамда ҳисоблаш воситаларининг ишончлилиги ошиши 
билан ҳисоблаш воситасини объектнинг турли қисмларига ўрнатиш 
имконияти яратилди. Натижада барча ҳисоблаш воситаларини бирлаштириб 
яхлит 
назорат тармоғи 
ҳосил қилинди.
 

---

Элемент асосини доимий арзонлашиб бориши ва интеграл схемада 
элетрорадио элементларни жойлашиш зичлигининг ошиши ҳамда ҳисоблаш 
қурилмаларини ишончлилигини ортиши, бошқариш объектининг турли 
жойларига ҳисоблаш воситаларни ўрнатиш имконияти натижасида пайдо 
бўлди. Бундек ҳолат барча ҳисоблаш воситаларини тармоққа бирлаштириш 
имкониятини берди. Ривожланиш жараёнида секин аста ҳисоблаш 
воситаларини объектга сингиши (интеграцияси) рўй берди. 
Ўрнатилган ҳисоблаш тизимлари
(ЎТ) – бу назорат ва бошқариш 
объекти билан бевосита мулоқотда бўлувчи ва у билан конструктив жихатдан
бирлаштирилган ишлов бериш ва бошқариш тизимларидир. 
Ўрнатилган 
тизим
- маҳсус вазифалар учун мўлжалланган бўлиб, унда ҳисоблаш 
воситаси у бошқарадиган қурилмага тўлиқ ўрнатилади (жойлаштирилади). 
Ўрнатилган тизимнинг оддий компьютердан фарқи, ўрнатилган тизим бир ёки 
бир неча олдиндан белгиланган масалани аниқ талаблар бўйича 
бажаришидадир. Одатда ўрнатилган тизим жорий этилган объект талабларини 
бажариши керак, улар қуйидагилар: истемол қуввати, нарх ва чекланган 
ресурсларни ишлатиши. Идеал ҳолда у муҳит билан объектнинг ҳаёт даври 
давомида мулоқатда бўлиши керак. Одатда, ўрнатилган тизим анча катта 
тизимнинг бир қисми бўлиб ҳизмат қилади ёки бошқариладиган объектга
бевосита жойлаштирилади.