1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

2. Texnikada metallar va qotishmalar.

Ikkita yoki undan ortiq metallardan, shuningdek, metallar bilan metallmaslardan tarkib topgan sistemalar qotishmalar deyiladi. Qotishmalarning xossalari turli-tuman va boshlang`ich komponentlarnikidan farq qiladi. Masalan, 40 % Cd (T<sub>suyuq</sub> 321 <sup>0</sup>C) va 60 % Bi (T<sub>suyuq</sub> 271 <sup>0</sup>C) tarkib topgan qotishma 144 <sup>0</sup>C da suyuqlanadi. Qotishmalarda kimyoviy bog`lanish metall bog`lanishdan iborat. Shuning uchun ularda metall yaltiroqligi, elektr o`tkazuvchanlik hamda metallarga xos boshqa xususiyatlar mavjud bo`ladi.

Qotishmalar metallarni suyuqlantirilgan holatda aralashtirish yo`li bilan olinadi, keyin ularni sovitilganda qotadi. Bunda quyidagi tipik hollar bo`lishi mumkin:

1. Suyuqlantirilgan metallar bir-biri bilan istalgan nisbatda aralashadi, bir-birida cheksiz eriydi. Bunday suyuqlanmalar sovitilganda qattiq eritmalar hosil bo`ladi. Ularning kristallarida ikkala metallning atomlari bo`ladi, shu sababli ular bir jinsli bo`ladi. Masalan: Ag–Cu, Cu–Ni, Ag–Au qotishmalari.

2. Suyuqlantirilgan metallar bir-biri bilan istalgan nisbatda aralashadi, lekin sovitilganda qattiq eritma hosil bo`lmaydi. Bunday qotishmalar qotganida har qaysi metallning mayda kristallaridan iborat massa olinadi. Bu xususiyat Pb–Sn, Bi–Cd, Ag–Pb qotishmalari uchun xosdir.

3. Suyuqlantirilgan metallar aralashtirilganda bir-biri bilan reaksiyaga kirishib, kimyoviy birikma–intermetallidlar hosil qiladi. Masalan, Cu bilan Zn (CuZn, CuZn₃, Cu₃Zn₂), Ca bilan Sb (Ca₃Sb₂), Na bilan Pb (Na₂Pb, Na₂Pb₅, Na₄Pb₅) va boshqa birikmalar hosil qiladi.

Qotishmalarni o`rganishga N. S. Kurnakov (1860-1941) katta hissa qo`shdi. U qotishmalarni tekshirishning fizik-kimyoviy analiz deyiladigan yangi usulini ishlab chiqdi. Bu usul yordamida ko`pchilik qotishmalarning tarkibi bilan xossalari orasidagi bog`liqlik aniqlandi, kislotabardosh, issiqbardosh, o`ta qattiq va boshqa xil qotishmalar olish imkoniyati yaratildi.