1-ma’ruza mavzu: Kompyuterning arxitekturasi. Zamonaviy kompyurerlarning asosiy turlari. Reja

Aloqa yo‘llarini texnologik ko‘rsatkichlarini moslash.


Kodlashtirish uchun tez-tez ishlatiladigan iboralar toʻplamini oʻz ichiga o luvchi kitob yoki jadvallardan foydalaniladi. Bu iboralardan har biriga, koʻp holl arda, raqamlar toʻplami bilan beriladigan ixtiyoriy tanlangan kodli soʻz toʻgʻri kel adi. Axborotni kodlash uchun xuddi shunday kitob yoki jadval talab qilinadi. Kodlashtiruvchi kitob yoki jadval ixtiyoriy kriptografik oʻzgartirishga misol boʻl adi.
Kodlashtirishning axborot texnologiyasiga mos talablari qatorli ma‘lumot larni sonli ma‘lumotlarga aylantirish va aksincha oʻzgartirishlarni bajara bilish. Kodlashtirish kitobini tezkor hamda tashqi xotira qurilmalarida amalga oshirish mumkin, lekin bunday tez va ishonchli kriptografik tizimni muvaffaqiyatli deb boʻlmaydi. Agar bu kitobdan biror marta ruxsatsiz foydalanilsa, kodlarning y angi kitobini yaratish va uni hamma foydalanuvchilarga tarqatish zaruriyati paydo boʻladi.
Kriptografik oʻzgartirishning ikkinchi turi shifrlash oʻz ichiga — boshlangʻich matn belgilarini anglab olish mumkin boʻlmagan shaklga oʻzgartiri sh algoritmlarini qamrab oladi. Oʻzgartirishlarning bu turi axborot- kommunikatsiyalar texnologiyalariga moskeladi. Bu yerda algoritmni himoyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Kriptografik kalitni qoʻllab, shifrlash algoritmining oʻzida himoyalashga boʻlgan talablarni kamaytirish mumkin. En di himoyalash obyekti sifatida faqat kalit xizmat qiladi. Agar kalitdan nusxa olingan boʻlsa, uni almashtirish mumkin va bu kodlashtiruvchi kitob yoki jad valni almashtirishdan yengildir. Shuning uchun ham kodlashtirish emas,balki shifrl ash axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarida keng koʻlamda qoʻllanilmoqda. Sirli (maxfiy) aloqalar sohasi kriptologiya deb aytiladi. Ushbu soʻz yunoncha «krip to» — sirli va «logus» —xabar ma‘nosini bildiruvchi soʻzlardan iborat. Kriptologiya ikki yoʻnalish, ya‘ ni kriptografiya va kriptotahlildan iborat. Kriptografiyaning vazifasi xabarlarning maxfiyligini va haqiqiyligini ta‘minlashdan iborat. Kriptotahlilning vazifasi esa kriptograflar tomonidan ishlab chiqilgan himoya tizimini ochishdan iborat.