1-ma'ruza mavzu: boshlang’ich sinf matematika kursida uchraydigan ti’ik masalalarning tasnifi. O’rta arifmetik sonni topishga doir masalalar. Ikki sonning yig’indisi (yoki ayirmasi)ga ko’ra shu sonlarni topishga doir masalalar. Reja

6.Ikki miqdorning ayirmasiga noma’lumni topishga doir masalalar (4tip)
Ushbu tipdagi masalalarning o’ziga xos xususiyati shundaki: masalada ikkidan ortiq noma’lum ishtirok etmaydi. Ularda noma’lum ikki miqdorni ularning ayirmasiga qarab topish ko’zda tutiladi. 6) masalalar tarkibida doimo “bir xil” “SHunday”, “xuddi shuningdek” va shunga o’xshash kabi so’zlar ishtirok etib masala mazmuni oydinlashtirib beradi. Masala yechimi doimo ayirish amali bilan boshlanadi. Bu tipdagi masalalar boshlang’ich sinf darsliklarida juda ko’p uchraydi. Bunday tipdagi masalalarning qisqa shartlari ko’pincha jadval usulida yoki qisqa yozuv formasida byerilishi mumkin.
Quyidagi masalani qaraymiz (bu masala boshlang’ich sinf darsligidan olingan 3-sinf, 747-masala)
1-masala. Bir haftada bir traktor 60 soat ikkinchisi 55 soat ishladi. Ikkinchi traktorda bir xil normada birinchi traktorga qaraganda 35 l kam yonilg’i sarflandi. Har qaysi traktor bir haftada necha litr yonilg’i sarflandi. Masala shartini jadval ko’rinishida byeraylik.

	Ish vakti	Normasi	Jami yonilg’i
1	60 soat	Bir xil	?
2	55 soat		?35l kam

Yechim yozuvini savollar qo’yib ko’rsataylik.
1) Ikkinchi traktor birinchi traktorga qaraganda necha soat kam ishladi?
60 – 55 = 5(soat)
2) Har birtraktor bir soatda necha litr yonilg’i sarflagan?
35 : 5 = 7(l)
3) Birinchi traktor bir haftada necha litr yonilg’i sarflagan?
7 * 60 = 420(l)
4) Ikkinchi traktor bir haftada necha litr yonilg’i sarflagan?
70 * 55 = 385(l)
Javob: birinchi traktor 420 litr, ikkinchi traktor 385litr.
SHu tipga taalluqli quyidagi masalalarni yechamiz.

1. 
   Qishloq maktabida ikkita bino bo’lib, bu binoning birida 15 ta va ikkinchisida 8 ta xuddi shunday pechka bor. Birinchi binoni isitish uchun ketgan o’tin, ikkinchi binoni isitish uchun ketgan o’tindan 56 kub m ortiq. Har bir binoni isitish uchun qanchadan o’tin ketgan?
   
2. 
   Ikki poyezd bir xil tezlik bilan yurib, biri 1236 km, ikkinchisi 960 km yo’l bosdi. Bunda birinchi poyezd ikkinchisiga qaraganda yo’lda 5 soat ko’proq bo’ldi. Har qaysi poyezd necha soat yo’lda bo’lgan.
   
3. 
   Motorli qayiq birinchi kuni 208 km, ikkinchi kuni xuddi shu tezlik bilan 130 km yo’l yurib, ikkinchi kuni birinchi kunga qaraganda 1 soat 30 minut kam vaqt sarfladi. Motorli qayiq ikkinchi kuni qancha vaqt yo’lda bo’lgan.
   
4. 
   G’alla ekinlari uchun 720ga yer ajratilgan.G’alla ajratilgan yerning ikkita bir-biriga teng maydoniga bug’doy ekilib, qolgan yerga javdar va arpa ekilgan. Bug’doy ekilgan birinchi maydondan 414 t hosil olingan, ikkinchi maydondan esa gektaridan o’rta hisob bilan birinchi maydonga qaraganda 3ts dan ortiq bug’doy olinib jami 483 t hosil yig’ib olingan. Agar arpa ekilgan yer javdar ekilgan yerdan 104 ga kam ekani ma’lum bo’lsa, necha gektar yerga arpa ekilgan.
   
5. 
   O’quvchi ruchka va daftarlardan hammasi bo’lib 12 ta sotib oldi.Daftarlar soni 9ta. Ruchka daftarlardan nechta kam?
   
6. 
   Bolalar daladan 45 kg kartoshka shuncha piyoz,kartoshka bilan piyoz qancha bo’lsa,shundan 20 kg kam sabzi tyerib olishgdi.Bolalar necha kg sabzi tyerib olishgan?
   
7. 
   Qovoqning massasi 10kg. Qovunning massasi undan 8kg kam.Qovoqning massasi qovunning massasidan necha marta ortiq?
   
8. 
   Ona 30 yoshda, qizi 6 yoshda. Ona qizidan necha marta katta? Qizi onasidan necha yosh kichik?
   
9. 
   3 ta kesma chizing: birining uzunligi 12 sm, ikkinchisi birinchisidan 2 marta qisqa, uchinchisi ikkinchisidan 5 sm uzun bo’lsin.
   
10. 
    Birining uzunligi 8sm ikkinchisining uzunligi birinchisining uzunligidan 2 marta qisqa, uchinchisining uzunligi ikkinchisining uzunligidan 4 sm uzun bo’lgan uchta kesma chizing.
    
11. 
    Birinchi kesmaning uzunligi 7 sm, ikkinchi kesma bu kesmadan 3 marta uzun, uchinchi kesma ikkinchi kesmadan 19 sm uzun. Uchinchi kesmaning uzunligini toping va uni detsimetrlarda ifodalang
    
12. 
    Uchta kesma chizing. Birining uzunligi 16 sm bo’lib, u ikkinchisidan 4 marta uzun va uchinchisidan 9 sm uzun bo’lsin.
    
13. 
    Uchta kesma chizing. Birining uzunligi 12sm bo’lib, u ikkinchisidan 3 marta uzun va uchinchisidan 5 sm uzun bo’lsin.
    
14. 
    Temir yo’l ko’prigi 3 ta oraliqdan iborat.Birinchi oraliqning uzunligi 58 m, ikkinchi oraliq birinchi oraliqdan ikki marta qisqa, uchinchi oraliq esa birinchi oraliqdan ikki marta uzun. Butun ko’prikning uzunligini toping
    

4-sinf Matematika darsligi Toshkent 2007yil

1. 
   Birinchi vagonda 856 yashik,ikkinchisida 712 yashik apelsin bor. Birinchi vagondagi apelsin massasi ikkinchi vagondagidan 1728 kg ko’p. Har bir vagonda qancha apelsin bor.
   
2. 
   Mahmudda 180 so’m pul bor.Agar u o’z pulining yarmini Karimga byersa,ularn172-betdagi 6-masala Kutubxonada 1728 ta matematika va ingliz tili darsliklari keltirildiMatematika darsliklari hamma darsliklardan 3 marta kam. Kutuxonada nechta ingliz tili darsligi keltirilgan
   
3. 
   Ikki bochkada 80 litr suv bor edi. Bir bochkada 18 litr suv quyilgandan so’ng bochkadagi suv miqdori teng bo’ldi.Oldin har qaysi bochkada necha litr suv bor edi?
   
4. 
   Ikkita bir xil yuk mashinasi tsement tashidi. Birinchi mashina 15 marta, ikkinchi mashina esa 12 marta qatnadi. Bunda birinchi mashina ikkinchisiga qaraganda 24 t ortiq tsement tashidi. Har bir mashina necha tonna tsement tashigan?