|
Ma'ruza-10
10-ma’ruza. Geometriya kursini aksiomatik qurilishi, maqsadi, mazmuni va uslubi: planimetriya va stereometriya
Reja:
1. Geometriya fanini o’qitishning maqsadlari.
2. Geometriya fani va uning o’qitilishi haqida tarixiy ma’lumotlar.
3. Maktabda geometriya o’qitishning mazmuni.
Tayanch iboralar: geometriya, geometriya fani taraqqiyoti, maktabda geometriya, geometriya bo’yicha boshlang’ich tushunchalar, sistematik geometriya, tekislikdagi asosiy geometrik shakllar.
1. Davlat ta’lim standartida geometriya o’qitishga oid vazifalar belgilab berilgan, ya’ni: planimetriyaning metodlari va asosiy faktlarni uzlashtirish; o’rganilayotgan tushuncha va uslublari hayotda va tabiatda ruy berayotgan xodisalarni matematik modellashtirish vositasi ekanligi to’g’risidagi tasavvurlarni shakllantirish; fazoviy jismlarning xossalarini o’rganish, bu xossalarni amaliyot masalalarini yechishga tadbiq etish ko’nikmalarini rivojlantirish.
Shu bilan birga geometrik bilimlar o’quvchilarga amaliy mazmunli masalalarni yechishga; kandaydir real konstruksiyalarda geometrik figuralarni ko’rishga, texnik chizmalarda tushuna olishlariga yordam berish lozim. Shuningdek, geometriya o’qitishda o’quvchilar mantiqiy asoslash ko’nikmasini egallashlari, ayrim xususiy hollarni qarash orqali topilgan bog’lanishlarning umumiy xarakterga ega ekanligi va ular ma’lum ko’rinishdagi barcha shakllarga taalluqli bo’lishi mumkinligini o’rgatish talab etiladi.
Matematika davlat ta’lim standartida qo’yilgan maqsadlardan biri- o’quvchilarda mantiqiy fikrlashni shakllantirib borish natijasida ularning aql-zakovat rivojiga, tabiat va jamiyatdagi muammolarni hal etishning maqbul yo’llarini topa olishlariga ko’maklashish ham ayniqsa geometriya o’qitishda amalga oshirish imkoniyatlari mavjud.
To’g’ri tashkil etilgan geometriya o’qitish o’quvchilarda geometrik bilmlarni amalda ijodiy qo’llashni tarbiyalashi ulardagi kelgusi ish faoliyatlarida qo’llay olishga o’rgatish uchun asos bo’ladi.
2. Geometriya fan sifatida eng qadimga taalluqli yuza va hajmlarni hisoblash uchun amaliy qoidalardan qat’iy, mantiqiy sistemali fanga aylanguncha uzoq davrni bosib o’tdi. Uning sistematik kursi Yevklid tomonidan eramizgacha 3-asrda yaratildi.
2 ming yil davomida Yevklidning “Negizlar” asari mantiqiy jihatdan o’quv qo’llanmasi bo’lib keldi. Faqat 19-asr ikkinchi yarmidan geometriya asoslari chuqur tahlil qilinib, bu geometriya fani qat’iy mantiqiy tuzilishi qanoatlantirilishi lozim bo’lgan talablar aniqlandi. Bunda rus matematigi N.I.Lobachevskiyning xizmatlari katta bo’ldi. Hozirgi davrda geometriya fani qat’iy deduktiv hisoblanadi. Uning asosiga qandaydir aksiomalar sistemasi va ma’lum sondagi asosiy yoki dastlabki tushunchalar qo’yiladi. Bu tushunchalar mazmuni aksiomalarda ochib beriladi, kursning keyingi barcha bayoni sof mantiqiy yo’l bilan amalga oshiriladi: har bir kiritilayotgan tushunchaga ta’rif beriladi, har bir yangi mulohaza isbotlanadi, ya’ni mantiqiy ravishda aksiomalar, oldingi teoremalar va ta’riflardan mantiqiy keltirib chiqariladi. Maktab geometriya kursi Yevklidning “Negizlar”i ta’siri ostida shakllandi va berilayotgan mazmun hajmiga nisbatan ham, ayrim mavzularning joylashishiga nisbatan ham ma’lum o’zgarishlarga uchrasada, asosan, usha deduktiv xarakterini saqlab qoldi.
Hozirgi davrda o’rta maktab 5-6- sinflarida geometriya elementlari o’rganilib, sistematik geometriya kursi 7-9-sinflarda o’qitiladi.
3. Geometriya o’qitish mazmuni o’quv dasturi va DTS talablaridan kelib chiqadi. Bunda asosiy quyidagi yo’nalishlarni ko’rsatish mumkin:
1. Asosiy tushunchalarning kiritilishi: nuqta, to’g’ri chiziq, tekislik va to’plam.
2. Asosiy geometrik shakllarning o’rganilishi: kesma, nur, burchak, uchburchak, turtburchak va ko’pburchaklar, fazoviy shakllar: ko’pyoqlar va aylanish jismlari, aylana va doira.
3. Geometrik shakllarning xossalari: uchburchak, to’rtburchak turlari va ularning xossalari, ko’pburchaklar va muntazam ko’pburchaklar xossalari.
4. Geometrik miqdorlarni o’rganish: uzunlik, yuza va hajm tushunchalari, uchburchakda metrik munosabatlar.
5.Tekislikdar va fazoda koordinatalar usuli, vektorlar.
6. Geometrik masalalar yechish usullariga o’rgatish: hisoblashga, isbotlashga va yasashga doir masalalarni yechish usullarini tarkib toptirish.
7. Geometrik almashtirishlar haqida ma’lumotlar berish va ularning qo’llanilishiga misollar berish: siljish, parallel ko’chirish, simmetriya kabi almashtirishlar haqida bilimlar berish.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
