1-ma’ruza leksikologiya, uning ob’ekti, turlari, vazifalari. O‘zbek tili lug‘at tarkibining ma’no jihatidan tavsifi reja: Leksikologiya, uning obyekti, vazifalari

ifoda (moddiy) tomoni

deb yuritiladi. Ilmiy adabiyotlarda bu

nomema

deb ham yuritiladi.

Leksemaning mazmun (ichki) tomoni

deganda quyidagilar nazarda tutiladi:

1. Leksema ifodalagan

lug`aviy ma’no,

ya’ni leksemaning borliqdagi shaxs

(

odam

), narsa (

kitob

), belgi (

yomon

), rang (

yashil

), hajm (

katta

), miqdor (

olti

),

harakat (

yugur

) kabi tushunchalarni nomlashi.

2. Leksema orqali ifodalangan

uslubiy belgi:

ona

(uslubiy betaraf),

volida

(uslubiy xoslangan).

3. Leksema orqali ifodalangan

hissiy-ta’siriy bo`yoq:

chehra

(ijobiy bo`yoq),

bashara

(salbiy bo`yoq).

Ba’zi ilmiy adabiyotlarda lug`aviy ma’no

denonotativ

ma’no, uslubiy belgi va

hissiy-ta’siriy bo`yoqlar esa birgalikda

konnotativ

ma’no ham deyiladi.

Lug`aviy ma’no va uning tarkibiy qismlari

Leksemaning

lug`aviy ma’nosi

quyidagicha shakllanadi: inson o`z sezgi

a’zolari orqali borliqdagi narsa, hodisa, belgi, harakat va boshqalar haqida

tushuncha hosil qiladi. Bu tushuncha inson ongida muhrlanib qoladi. Xuddi shu

tushunchaga atab qo`yilgan nom ham inson ongida saqlanib qoladi va natijada nom

va tushuncha o`rtasida mustahkam aloqa yuzaga keladi.

Semasiologiya fanida leksemaning lug`aviy ma’nosi

semema

atamasi bilan ham

beriladi. Semema ham o`z navbatida qismlarga bo`linadi. Bu qismlar

semalar

deb

ataladi. Har bir sema tushunchaning turli belgilarini aks ettiradi. Masalan,

quyosh

leksemasining lug`aviy ma’nosini, ya’ni sememasini quyidagi semalar tashkil

etadi: 1) yulduz; 2) issiqlik tarqatuvchi osmon jismi;

3) yorug`lik tarqatuvchi

osmon jismi; 4) bir qancha sayyoralarni o`ziga birlashtirgan tizim markazi; 5) Yer

---

sayyorasidagi hayot manbasi; Bu ro`yxatni o`z bilimimizga tayangan holda yana

davom ettirish mumkin.

Semalar ma’no xususiyatlariga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi: