1-Maruza Kirish

1.2  Metrologiyaning predmeti va vazifalari. 
 
 
Metrologiyaning  umumiy  tarifi  O’z.RST  8.010-93. “O’lchashlar  birligini 
taminlash davlat tizimi. Metrologiya. Atamalar va tariflarda berilgan: metrologiya 
–  o’lchashlar,  ularning  birligini  taminlash  usullari  va  vositallari  h’amda  kerakli 
aniqlikka  erishish  yo’llari  h’aqidagi  fan.  “Metrologiya”  yunoncha  so’z  bo’lib 
“metron” - o’lchov va “logos” - (talimot) so’zlaridan tuzilgan. 
 
Metrologiya  fizik  kattaliklarini  o’lchash,  o’lchashlarning  talab  etilgan 
aniqligiga  erishish  usullari  va  ularning  muvofiqligini  taminlash  vositalari  va 
uslublari  h’aqidagi  fandir.  Metrologiyaning  asosiy  vazifalari  quyidagilar:  fizik 
kattaliklarning birliklarini o’rnatish, ularning etalonlarini yaratish va ishlatish, fizik 
konstanta(doimiy)lar,  material  va  moddalarning  fizik-kimyoviy  xossalarini 
belgilash va aniqlashtirish, standart boshlang’ich malumotlar h’izmati va standart 
namunalar  h’izmatini  yuritish,  o’lchov  asboblarini  tekshirish  va  sozlashning 
standart  usul  va  vositalarini  yaratish  va  joriy  etish,  o’lchov  vositalarining  davlat 
sinovini o’tkazish. 
 
Metrologiya  uchta  mustaqil    va  bir-birini  to’ldiruvchi  bo’limlarga 
bo’linadi.  Ularning  asosiysi  “Nazariy  metrologiya”  bo’lib,  unda  o’lchash 
nazariyasining  umumiy  masalalari  bayon  qilinadi.  “Amaliy  metrologiya” 
bo’limida  nazariy  tadqiqotlar  natijalaridan  faoliyatning  turli  soh’alarida  amalda 
foydalanish  masalalari  o’rganiladi.  Va  nih’oyat,  yakunlovchi  “Qonunlashtiruvchi 
metrologiya”  bo’limida  esa  o’lchashlar  birligini  va  o’lchash  vositalarining  bir 
xilligini taminlashga yo’nalgan texnikaviy va h’uquqiy meyor, qoida va talablarga 
rioya  etilishini  taminlash  va  davlat  tomonidan  muvofiqlashtirishga  oid  masalalar 
o’rganiladi. 

---

 
Obektlar va jarayonlarning xossalari h’aqida miqdoriy malumotlarni etarli 
aniqlik  va  ishonchlilik  bilan  ajratib  olish  metrologiyaning  predmeti  h’isoblanadi. 
Metrologiya  vositalari  -  bu  o’lchash  vositalari  va  metrologik  standartlarning 
ratsonal ishlatilishini taminlaydigan uslublar to’plamidir. 
 
Metrologiyaning asosiy tushunchasi o’lchash. 
 
O’z  RST  8.010-93  bo’yicha  tariflasak,  o’lchash  -  maxsus  texnikaviy 
vositalari yordamida tajriba yo’li bilan fizikaviy kattalikning miqdorini topish. 
 
O’lchashlarsiz  bironta  fan  yashay  olmaydi,  shuning  uchun  h’am 
metrologiya  o’lchashlar  h’aqidagi  fan  sifatida  boshqa  barcha  fanlar  bilan  uzviy 
aloqadadir. Metrologiya rivojisiz h’ech bir fan rivojlana olmaydi. 
 
O’lchashlarning  ah’amiyatligi  uch  tomonlama:  falsafiy,  ilmiy  va 
texnikaviy jih’atlarda namoyon bo’ladi. 
 
O’lchashlar  fizik  h’odisalar  va  jarayonlarni  bilishning  muh’im  universal 
uslubi  ekanligida  metrologiyaning  falsafiy  jih’ati  aks  etadi.  Shu  manoda 
metrologiya boshqa fanlar o’rtasida aloh’ida o’rin tutadi. 
 
O’lchashlar  vositasida  fanda  nazariya  bilan  amaliyot  o’rtasida  aloqali 
kuzatish  va  o’rganish  mumkinligi  metrologiyaning  ilmiy  jih’atini  ko’rsatadi. 
O’lchashlarsiz  ilmiy  farazlarning  qay  darajada  to’g’riligini  tekshirish  va  fanni 
rivojlantirish mumkin emas. 
 

---