1-Maruza Kirish

12.1 – rasm.  Modellashtirish uslublari orasidagi bog’lanishlarga doir sxema 
   
O’xshashlikka  asoslangan  modellar  –  fizik  tabiatiga  ko’ra  modellashtirilayotgan 
inshootdan keskin farq qiladi. Yuqorida qayd etganimizdek, elektr va elektron sxemalari 
mustah’kamlik h’isoblarida qurilish konstruktsiyalarini almashtirishi mumkin.  
  To’rli  integratorlar  almashtiruvchi  sxemalar  vazifasini  o’taydi,  biroq  ular  plastina, 
plita va qobiqlar singari ikki o’lchamli obektlarda qo’llaniladi. 
  Elektrolit  vannalar  tekis  va  fazoviy  obektlarda  kuchlanishlar  tarqalishini  aniqlaydi. 
Yarim  o’tkazgich  materiallardan  yasalgan  qattiq    modellar  tekis  obektlardagi 
kuchlanishlarni tarqalish qonuniyatini aniqlash imkoniyatini  beradi. 
  O’xshashlik  modellari  h’ar  bir  aloh’ida  h’olda  masalani  echish  uchun  h’ar  safar 
differentsial  yoki  integral  tenglamalarni  tuzishni  talab  etmaydi.  Bularning  o’ziga  xos 
xususiyatlari  shundan  iboratki,  ularning  qo’llanish  soh’asi  ancha  tor,  inshootlarning 
ayrim turlarigagina qo’llasa bo’ladi. 
  Uzliksiz  ishlaydigan  mashinalarning  qo’llanish  soh’asi  birmuncha  keng.  Elektr 
integratorlar  va  analizatorlardan  foydalanish  obekt  h’olatini  matematik  ifodalash 
zarurati bilan bog’liq. . Modellashtirilayotgan obektning h’olatini matematik ifodalash 
uchun  differentsial,  integral  va  integro-differentsial  tenglamalar  tuziladi.  Bu  kabi 
masalalarni echish uchun h’ozirgi paytda tegishli vositalar mavjud. 
Математик 
моделлаштириш 
Ўхшаш моделлар 
Узлуксиз ишлайдиган 
машиналар 
ЭҲМ 
Электр ва электрон 
схемалар 
Интеграторлар 
 
Анализаторлар 
Микрокалуляторлар 
Микропроцессорлар 
Турли интеграторлар 
 
Электролит ванналар 
Мини-ЭҲМ 
ЭҲМ 
 
Қаттиқ моделлар 

---

  Diskret  h’isob  mashinalari  h’amda  elektron  raqamli  h’isoblash  mashinalari  turli 
sistemalar  ishini  modellashtirish  imkoniyatini  beradi.  Bunday  modellashtirish  tufayli 
material  mustah’kamligining  eh’timoliy  tabiati,  tasir  etayotgan  yuklarning 
o’zgaruvchanligi,  inshootning  real  sxemasi  bilan  h’isobiy  sxemasi  orasidagi  tafavudni 
h’isobga olish imkoniyati paydo bo’ladi.   O’xshashlikka asoslangan modellash-tirishga 
bir  sodda  misol  keltiramiz:    egilishga  ishlaydigan  sterjenning  elektr  modelini  tuzamiz. 
Egiluvchan sterjenning bikirligi  EI , uzunligi ℓ (12.2 –rasm). Sterjen uchlariga M
1
  va  
M
2
  moment tasir etadi, sterjenga ixtiyoriy kuch q (t) qo’yilgan. Ushbu kuchlar tasirida 
tayanchlar  y
1
  va  y
2
 masofaga ko’chadi. Buning natijasida tayanch kesimlari  φ
1
  va  φ
2 
burchakka               og’adi.   Har qanday tekis sterjenli   
        sistema 
sterjenlar 
majmuasi  sifatida  qabul  qilinishi  mumkin,  bunda  tugun-lardagi  zo’riqishlar  va 
ko’chishlarning bir xillik sharti etiborga olinsa kifoya. 
12.2 – rasm, a da ko’rsatilgan kuch va    ko’chishlarning yo’nalishini musbat deb qabul 
qilib,  qurilish  mexanikasi  qoidalari  asosida  kuch  va  ko’chishlar  orasidagi  quyidagi 
bog’lanishlarni yozamiz :