1-Maruza Kirish

§11.1. İnshootlarni tekshirish va sinashdan ko’zlangan maqsad. 
İnshootlarni tekshirish va sinash uslublari. 
 
Mazkur  fanning  maqsad  va  vazifalari  –  foydalanishda  bo’lgan 
obektlarning  xossalari  va  h’olatiga  miqdoriy  va  sifat  ko’rsatkichlari  bo’yicha 
bah’o  beradigan  uslub  va  vositalarni  yaratish,  shuningdek  ularda  kechadigan 
jarayonlarni  tajribaviy  o’rganish,  bino  va  inshootlar  konstruktsiyalari 
elementlari, 
materiallarning 
konstruktiv 
va 
ekspluatatsion 
xossalarini 
eksperimental  yo’l  bilan  aniqlash  h’amda  ularni  texnik  talablarga  mostik 
darajasini belgilashdan iborat. 
 
İnshootlarni  sinashning  asosiy  vazifasi  qurilish  konstruktsiyasining  real 
h’olati  bilan  uning  h’isoblash  sxemasi  orasidagi  moslikni  aniqlashdan  iborat. 
Muh’andislik  inshootlari  murakkab  kuchlanish-deformatsiyalanishh’olatida 
bo’lgan,  fazoviy  konstruktsiyalarni  tashkil  etadigan  ko’p  sonli  elementlardan 
tashkil topgan murakkab mexanik sistema h’isoblanadi. Xozirgi zamon qurilish 
mexanikasini  ancha  rivojlanib  ketganligiga  qaramay,  konkret  obektlarda, 
masalan  qurilish  konstruktsiyalarining  h’isoblash  sxemalarida  malum  darajada 
ideallashtirishga  to’g’ri  keladi,  bunda  real  konstruktsiyaning  asosiy 
xossalarigina  h’isobga  olinadi.   Bundan  tashqari, qurilish  konstruktsiyalarining 
h’olati  tasodifiy  xarakterga  ega  bo’lgan  qator  omillarga  h’am  bog’liqdir. 
Masalan,  po’latdek birjinsli materialning mustah’kamlik xarakteristikalari h’am 
bir  xil  emas.  N.S.  Streletskiy  tomonidan  amalga  oshirilgan  St.3  markali 
po’latning  oquvchanlik  chegarasini  o’rganish  natijalari,  bu  materialning 
oquvchanlik  chegarasi  200  dan  tortib  to  320  Mpa  gacha  o’zgarishi  mumkin 
ekanligini  ko’rsatdi.  Beton  va  yog’ochda  bunday  tafovut  yanada  kattaroq 
bo’ladi.  Bino  va  inshootlar  konstruktsiyalariga  tasir  etadigan  xususiy  og’irlik, 
shamol va qor, kran yuklari kabi tasirlar h’am o’zgaruvchan bo’ladi. 
 
Konstruktsiyalarning  aloh’ida  elementlarini  tayyorlash,  tashish  va 
o’rnatish  jarayonida  h’am  tasodifiy  og’ishlar  yuz  berishi  mumkin.  Bunday 
og’ishlar texnologik meyorlar bo’yicha nazorat qilinadi. 
 
Sinovlardan    maqsad  –  muh’andislik  inshootlari,  konstruktsiya  va 
materiallarning  h’olatini  o’rganishdan  iborat.  Sinovlar  laboratoriya  va  real 
sharoitlarda, modellar va real obektlarning o’zida o’tkazilishi mumkin.