1-Ma'ruza. Kirish. "Materialshunoslik" fanini o'rganishdan maqsad va vazifalari. Reja

Nazariy savollar

1. 
   Betonning kompozitsion strukturasini tushuntirib bering.
   

1. 
   Betonlarni klassifikatsiyalab bering.
   

2. 
   Beton to‘ldirgichlariga qo‘yiladigan texnik talablarni aytib bering.
   
3. 
   Betonning asosiy xossalarini aytib bering.
   
4. 
   Beton qorishmasini qanday zichlashtirish usullarini bilasiz?
   
5. 
   Beton qotishini ta’minlash usullari qanday?
   
6. 
   Engil betonlarning klassifikatsiyalab bering.
   

5-Ma’ruza: Metall va temir beton konstruksiyalar.
Reja:

1. 
   Po‘lat va bazalt armaturalar.
   
2. 
   Temir beton mahsulotlari va konstruksiyalari: poydevor va sokol bloklari. ustun, balka va rigellar. Temir beton fermalar.
   
3. 
   Metal konstruksiyalar. Metall ustun rigel va balkalar. sendvich panellar.
   

Metall qurilmalarning keng qo‘llanishini cheklaydigan kamchiliklari ham bor. Po‘lat qurilmalarning asosiy kamchiligi ularning turli ta’sirlar ostida emirilishidir. Bu xol qurilmalarni korroziyadan muxofaza qilishning turli xil usullarini qo‘llashni talab kiladi. Po‘latning issiqbardoshligi ham katta emas. Temperatura 200^o S ga yaqinlashganda po‘latning elastiklik moduli kamaya boshlaydi va 669^o S da po‘lat batamom plastik (yumshoq) xolatga o‘tadi.

Inshootning vazifasiga qarab, metall qurilmalar yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘lishi, ya’ni mustaxkamlik, ustivorlik va bikrlik talablariga javob berishi kerak. Metall qurilmalarga oz metall va mexnat sarflanib, ular tez vaqtda montaj qilinadigan bo‘lsa, bunday konstruksiyalar iktisodiy jixatdan tejamli xisoblanadi.
Qurilmalarga sarflanadigan metall miqdor eng maqbo‘l konstruktiv sxemalar va ko‘ndalang kesimlar tanlash, mustaxkamligi yuqori bo‘lgan po‘lat va alyuminiy qotishmalar ishlatish yo‘li bilan kamaytiriladi. qurilmalarni qurishga sarf bo‘ladigan mexnat miqdorini va montaj qilish muddatlarini kamaytirish uchun unumli usullarni qo‘llash, unifikatsiyalashgan va standart elementlardan keng miqyosda foydalanish zarur. Metall qurilmalar ko‘llaniladigan inshoot va binolar, ayniqsa grajdan bino va inshootlari tashqi ko‘rinishi jixatidan ham go‘zal bo‘lishi, ya’ni estetik talablarga ham javob berishi kerak.
Metall qurilmalarda ko‘llaniladigan po‘latlarning sifati quyidagi mexanik xususiyatlari: mustaxkamligi, elastikligi, plastikligi, mo‘rtlik darajasi, yuqori temperaturada “oquvchanligi” bilan belgilanadi. Po‘latning sifati uning payvandlanuvchanligi bilan ham belgilanadi. Payvandlanuvchanlik po‘latning kimyoviy tarkibiga va uni ishlab chiqarish texnologiyasiga bog‘liq. Po‘latning qurilmada ishonchli ishlashiga va uning kuchlanganlik xolatiga qurilmaning shakli, tashqi ta’sirning (kuchning) turi, miqdori, yo‘nalishi va ta’sir tezligi, muxitning temperaturasi katta ta’sir ko‘rsatadi.
SNiP II-23-81- (loyixalash normalari. Metall qurilmalar) ga muvofiq po‘latlarning turlari bir - biridan muvaqqat qarshiligi, oquvchanlik chegarasi va boshqa bir qator mexanik xususiyatlari bilan farq qiladi. Po‘latlar tarkibidagi uglerod turli qo‘shimcha metal va metallmas moddalarning miqdori, qo‘yish usuli, qizdirib ishlov berilganligi bilan ham ir-biridan farq qiladi.
Ustunlar o‘zidan yuqorida joylashgan qurilmalardan tushadigan yuklarni poydevor orqali zaminga uzatuvchi qurilmadir. Ustunga qo‘yilgan yuk uning neytral o‘qiga nisbatan qanday joylashganligiga qarab ustunlar markaziy hamda nomarkaziy siqilgan bo‘ladi.

U stunlar - bosh qism, sterjen va quyi qism asosdan tashkil topgan bo‘ladi.

Markaziy siqilgan yalpi kesimli ustunlar ochiq (qo‘shtavr, shveller, ikki burchak) hamda yopiq (yumaloq, to‘rtburchak-shveller, qo‘shtavr, ikki burchakdan tashkil topgan) bo‘lishi mumkin.