Faoliyat xavfsizligi psixologiyasi. Xavfsizlik psixologiyasi – psixologik jarayonlar va psixologik xususiyatlarni o`rganadi va mehnat faoliyati jarayonida kuzatiladigan psixologik holatlarning turli xil shakllarini to`liq tahlil qiladi. Psixologik faoliyat strukturasida 3 ta asosiy guruhni tashkil qiluvchilar ajratiladi: psixologik jarayonlar; psixologik xususiyatlar; psixologik holatlar.
Psixologik faoliyat strukturasini tashkil qiluvchilarning mohiyati: Psixologik jarayonlar - psixologik faoliyatning asosini tashkil qiladi. Bularsiz bilimning vujudga kelishi va hayot tajribasini orttirish mumkin emas. Psixologik jarayonlarning bilishlik, emotsional va irodaviy turlari mavjud (sezish, zehnlash, eslash va hakoza).
Psixologik xususiyatlar (shaxs sifati) - shaxs xususiyati – bu uning muhim afzalliklari (xarakteri, temperamenti, yo`nalishi). Shaxsning sifatlari ichida intellektuallik, emotsionallik, iroda, ahloq va mehnat ajralib turadi. Yana bularga barqarorlik va doimiylik xususiyatlari kiradi.
Psixologik holatlar - turli–tumanlik va vaqtinchalik xarakteri bilan ajraladi, u aniq davrda psixologik faoliyatning afzalliklarini aniqlaydi va butun psixologik jarayonlar davomida ijobiy yoki salbiy bayon qilinishi mumkin.
Inson faoliyati samaradorligining psixik kuchlanish darajasiga bog`liqligi. Psixik kuchlanish oshishi ma`lum chegaragacha mehnat natijalariga ijobiy ta`sir qiladi. Lekin faollashishning kritik darajagacha ko`tarilishi mehnat natijalarining pasayishiga, ba`zan ishchanlikning to`la yo`qolishiga olib keladi. Psixik kuchlanishning me`yoridan oshgan shakli chegaradan chiqish deyiladi.
Yuklanish chegaradan oshganda ish qobiliyatining pasayishi kuzatiladi. Insonning normal yuklanishi maksimal yuklanishga nisbatan 40-60 % dan oshmasligi kerak. Psixik kuchlanishning chegaradan chiqqan shakllari psixik faoliyatning har xil tarkibiy qismlarga ajralishiga, (dezintegratsiyalanishiga), birinchi navbatda insonga xos psixik ish qobiliyati darajasining pasayishiga olib keladi. Psixik kuchlanishning juda aniq ifodalangan shakllarida harakat koordinatsiyasi va chaqqonligi yo`qoladi, balki harakatning samarasiz shakllari va boshqa salbiy holatlar paydo bo`ladi. Ishlovchilarning baxtsiz hodisalar xavfi ostida qolishini kuchaytiruvchi psixologik omillar ikkita katta guruhga bo`linishi mumkin: -ishchilarning xavf ostida qolishini kuchaytiruvchi barqaror omillar; -ishlovchilarning xavf ostida qolishini vaqtincha kuchaytiruvchi omillar.
Ishchilarning xavf ostida qolishini kuchaytiruvchi barqaror omillar: insonning asab
sistemasida yoki boshqaa`zolaridagi doimiy funktsional o`zgarishlar; nerv sistemasi oliy bo`limlarining harakatlanuvchi markazlari bilan sensori o`rtasidagi aloqalarning buzilishi; harakat koordinatalarining moslashishida sodir bo`ladigan nuqsonlar; arzimas tashqi qo`zg`atuvchiga nisbatan o`tkir emotsional reaktsiya; ichkilikka, chekuvchilikka moyillik (qiziqish); ishdan qoniqmaslik, unga nisbatan qiziqishning yo`qligi.
Charchashni kamaytirish tadbirlari: Ish jarayonida qisqa tanaffuslar qilish; - Tanaffuslarda faol dam olishni tashkillashtirish; - Samarali tadbirlar asabni tinchlantirish xonalarida va hayot tarzini to`g`ri tashkil qilishda amalga oshirilishi mumkin. - Toliqishning oldini olishda ratsional ishchi holat (poza) va to`g`ri tashkillashtirilgan ish joyi katta rol` o`ynaydi. - Muskullarni faol kuchlanishning minimumi hisobiga ushlab turiladigan, erkin, tarang bo`lmagan holatlari ratsional poza deb ataladi. - Fiziologik jihatdan juda ma`qul bo`lgan poza o`tirib–turib ishlash, bunda ishchining o`ziga qulay pozani tanlashga, ishlovchi muskullar guruhlarini o`zgartishga, to`xtab qolgan qismlarda
(a`zolarda) qon aylanishini tiklashga yordam beradi. Bunday poza bir xil (monoton) ishlarda alohida ko`rsatiladi.
Nazorat savollari 1. HFX fanining mazmuni nima? 2. HFX faning maqsadi nima? 3. Atrof-muhit nima? 4. ekosistema deganda nimani tushunasiz? 5. Biosfera nima? 6. Texnosferaning inson faoliyatiga qanday aloqasi bor? 7. Litosfera haqida tushunchangiz? 8. Demografik portlash nima? 9. Urbanizatsiyani qanday tushunasiz? 10. HFX fanini o`rganishdan maqsad nima?
