1 Маъруза Қишлоқ хўжаликда сувдан фойдаланиш фаннинг мақсади ва вазифалари

12-расм. Сувни етказиб беришдаги шартномавий муносабатлар

Сувдан фойдаланувчилар уюшмаси.
Сувдан фойдаланувчилар уюшмаси бу нотижорат ва нодавлат ташкилот бўлиб, уни ташкил қилиш ташаббуси ва бошқариш ишларини бир ёки бир неча гидрологик тизимлар орқали, сув тарқатувчи каналлар бўйлаб жойлашган қайси турдаги хўжалик бўлишидан катъий назар, сувдан фойдаланувчилар ва фермерлар томонидан сайланган вакиллар гуруҳи олиб боради. Сувдан фойдаланувчилар деганда тўғридан тўғри ер эгалари: ижарачилар, ширкатлар, фермер ва деҳқон хўжалиги аъзолари ҳамда шахсий хўжалик эгаларини тушунишимиз керак. Амалдаги “Сув ва сувдан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонунга асосан сувдан фойдаланувчилар бирламчи ва иккиламчи тоифаларга бўлинади. Бирламчи сувдан фойдаланувчилар тоифасига ширкат хўжаликлари ва СФУлар киради. Иккиламчи сувдан фойдаланувчилар тоифасига фермер ва деҳқон хўжаликлари, томорқа ер эгалари киради. Улар ўз маблағларини, техник ва инсон ресурсларни бирлаштириб ўзларига хизмат кўрсатувчи СФУни ташкил этиб, ариқ-зовурларни ишлатиш ҳамда тегишли ҳолда сақлаш каби ишларга сарф қиладилар. Қилинган ишларнинг барчаси СФУ аъзоларининг ҳаммаси учун борабар фойдали бўлиши керак. СФУни ташкил этиш ва унга аъзо бўлиш таъсис шартномаси ва ўзаро тузилган шартномалар орқали расмийлаштирилади. Худди шу тарзда СФУ билан сув хўжалиги ташкилотлари орасида (масалан, Ирригация тизими бошқармаси) уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, лимитда белгиланган миқдордаги сувни ўз вақтида етказиб бериш ва қабул қилиш бўйича ўзаро шартномалар тузилади.
СФУни аъзоси бўлган фермерларга қуйидаги имтиёзлар мавжуд:

• 
  сув истеъмолчилари каналнинг бошида ёки охирида жойлашганлигидан, қанча гектар ерга эга бўлишидан ќатъий назар сув тақсимоти барчага баробар бўлиниши;
  
• 
  ишончли сув таъминоти;
  
• 
  қишлоқ хўжалик экинларининг турига қараб сув билан таъминлаш;
  
• 
  сув тақсимотидан келиб чиқадиган низоларни жойида ва тезлик билан ҳал қилиш;
  
• 
  каналларни техник соз ҳолда ушлаб туриш ва шу орқали сувни оз ёки кўп бўлишидан қатъий назар суғориш муддатини қисқартиришга ва сувни узатишда сув йўқолишини камайтиришга эришиш;
  
• 
  сув ўғирлаш ҳолларини кескин камайтириш.
  

СФУ қуйидаги (13-расм)ташкилий структурага эга бўлади.
Сувдан фойдаланувчилар уюшмаси қуйидаги тартибда ташкил қилиниши мақсадга мувофиқ ҳисобланади:

4. 
   Бўлгуси СФУ хизмат доирасига кирадиган фермерлар, оддий томорқа ер эгалари, сув хўжалиги ходимлари, фуқаролар йиғилиши оқсоқоллари ва бошқа асосий манфаатдор томонлар орасида ўзаро дўстона муносабатлар ўрнатиш; уларга уюшманинг роли, вазифалари ҳамда фойдали томонлари ҳақида кенгроқ тушунчалар бериш; фермерлар ҳақида дастлабки маълумотлар тўплаш, хўжалик юритувчи субъектларнинг катта-кичиклигини ва сув таъминотидаги асосий муаммоларини ўрганиб чиқиш, иккинчи тартибдаги ариқларни улардаги қулоқ бошиларни ва ҳар бир каналда нечта сувдан фойдаланувчилар борлигини ҳисобга олиш; СФУни хизмат қилиш чегаралари доирасида ариқ-зовурлар схемаларини тайёрлаш керак.