1-маъруза Фанга кириш Режа

Стеганография тарихи. Стеганография ҳақидаги дастлабки маълумотлар Геродот ҳикояларида учрайди (ундаги қуллар ва уларнинг сошсиз бошлари ҳақидаги ҳикоя). Бундан ташқари унинг “Demeratus” номли ҳикоясида, Спартани Греция томонидан режалаштирилган ҳужумдан огоҳлантирган Demeratus номли шахс, мумланган дарахт пўстлоғига маълумот ёзиб, устини яна бир маратоба мумлаган ва янги мумланган пўстлоғ сифатида ёнида сақлаб манзилга этказган.
Эней (қадимги Троя саркардаларидан бири) ўз даврида аёлларнинг қулоқ зираклари ёки шляпалар ёрдамида маълумотларни яшариш усулларидан фойдаланган.
Тилга асосланган стеганография энг қадимги усуллардан бири саналиб, махфий маълумотлар матндаги ҳар бир гапнинг биринчи ҳарфлари орқали ифодаланган. Ушбу усулнинг шакллантирилган шакли, Cardan томонидан ўрганилиб чиқилди. Бунга кўра яширинган маълумотни контент ичидан топишда махсус “маскалар”дан фойдаланилади. Маскалар ҳақидаги маълумот эса фақат икки томонгагина маълум бўлади. Ушбу усулдан биринчи жахон урушида немис ва антинемис кучларида кенг фойдаланилган.
Замонавий стеганография технологияси кўринишларидан бири Брассил ва бошқалар томонидан яратилди. Унга кўра, матндаги ҳарфларни ёки сўзларни 1/300 инчга юқорига ёки пастга сурилишини инсон кўзи англай олмайди. Аммо, махсус ксерикопия орқали уни аниқлаш жуда ҳам осон.



1.3-расм. Watermarking ва Стеганография бўйича чоп этилган моқолаларнинг йиллар кесимида кўриниши

4. 
   Стенография ва watermarkingнинг муҳимлиги
   

Watermarking технологиясининг жадал ривожланиши асосан унинг муаллифлик ҳуқуқини таъминлаш (copyright protection)да фойдаланилиши сабаб бўлди. Интернет тармоғининг жадал ривожланиши, у орқали маълумот алмашинишининг ортиши, расм, мусиқа ва видео кўринишидаги маълумотларни кўчирилиши ва юкланиши, ўз навбатида муаллифлик ҳуқуқини таъминлаш муаммосини келтириб чиқарди.
Дастлабки маълумотлар аналог шаклда ёзилган бўлиб, унда бу муаммо унча сезилмаган. Сабаби, анаолог маълумотдан қайта-қайта кўчирилиши натижасида маълумот сифати камайиб боради. Аммо, рақамли шаклда маълумотларни ёзиш имкони натижасида, кўчирилган ва асл маълумот орасида сезиларли фарқ бўлмайди. Бу эса, маълумотларни қалбакилаштириш, муаллифлик ҳуқуқини бузулишига олиб келди.
Маълумот ҳимоясининг дастлабки усулларидан бири бу – криптография саналади. Криптография рақамли маълумот ҳимоясини таъминлашда кенг фойдаланилаётган усулдир. Криптографияда, хабар жўнатувчи маълумотни махфий калит билан шифрлайди ва шифрланган маълумотни интернет тармоғи орқали юборади. Қабул қилувчи, шифрланган маълумотни махфий калит билан дешифрлайди ва маълумотга эга бўлади. Аммо, криптографияда махсулот сотувчи ўз махсулотларини деширфрлангандан кейин мониторинг қилиш имкониятига эга бўлмайди. Масалан, сотув олувчи қонуний маълумотни сотиб олади ва калит билан уни дешифрлайди. Шундан сўнг, очиқ матнга эга бўлади ва уни ноқонуний тарзда сотиш имкониятига эга бўлади. Бошқа сўз билан айтганда, криптография маълумотларни алмашиниш жараёнида хавфсизлигини таъминлай олади.
Бунинг натижасида, маълумотни дешифрлангандан сўнг ҳам уни ҳимоясини таъминлаш муаммоси долзарб бўлиб қолди. Watermarking технологиясида контент ичида жойлаштирилган watermark одатий фойдалинганда, шифрланганда, деширфрланганда, рақамли – аналог алмаштиришда, сиқиш жараёнларида ўчиб кетмайди.
Ҳозирда watermarking технологиясидан қурилмалар ва дастурий маҳсулотларни ноқонуний тарзда фойдаланишлардан ҳимоялашда кенг фойдаланилмоқда.
Электрон маълумот алмашиниши ортиши натижасида уларни ноқонуний тарзда қўлга киритиш, ўртада туриб эшитиш ёки маълумотни ушлаб қолиш каби таҳдидлар кенг тарқалди. Ушбу таҳдидларга қарши криптографиядан кенг фойдаланилсада, криптография технологиясида катта ҳисоблашлар ва математик амалларни бажариш талаб этилади.
Стеганографияда эса очиқ маълумот орқасида махфий маълумотни яшириш содда ҳисоблашни талаб этади. Бу эса бу технологияни исталган жойда фойдаланиш имконини беради.