1 ma’ruza. Elektromagnit o‘tkinchi jarayonlar haqida asosiy tushunchalar

Qisqa tutashuvning paydo bo‘lish sabalari va uning oqibatlari.

Qisqa tutashuvning elektr sistemada paydo bo‘lish sabablariga qarab metallik va yoyli kurinishlarga bo‘linadi:

1. Stansiya va nimstansiya shinalariga, sinxron genenrator chiqishlariga tok o‘tkazuvchi elementlarning tushishi;

2. 
   Sistema elementlaring izolyasiyasining eskirishi tufayli nominal ishchi kuchlanishda teshilishi;
   
3. 
   Sistemada sodir bo‘ladigan kommutatsiya ichki o‘takuchlanishidan izolyasiyaning teshilishi;
   
4. 
   Tashqi atmosfera o‘takuchlanishlardan izolyasiyaning shikastlanishi;
   
5. 
   Elektr uskunalarni o‘z vaqtida profilaktik sinovdan o‘tkazmaslik;
   
6. 
   Texnik operativ xodimlarning xatolari;
   
7. 
   Uskunalarda mexanik shikastlanishlar (10 kVdan past kuchlanishli tarmoqlarda).
   

To‘satdan, QTdan tashqari elektr tizimida ataylab qisqa tutashtirgich deb ataluvchi apparat yordamida bajarilgan QTlar ham mavjuddir.

Qisqa tutashuvning oqibatlari uning paydo bo‘lish joyiga va davom etish vaqtiga boliqdir. Ular ta’siri bo‘yicha maxalliy xarakterga va butun tizim ishiga ta’sir etuvchi bo‘lishi mumkin. Elektr manbalariga yaqin bo‘lgan QT generatorlarni sistema bilan parallel ishlashini buzishi, ya’ni ularni sinxronizmdan chiqib ketishiga olib keladi.

Qisqa tutashuv davomida shikastlanish nuqtasidagi qisqa tutashuv toklarning zarbaviy qiymati tokning nominal qiymatidan bir necha barobar kattadir. SHuning uchun QT toki elementlarning tok o‘tkazuvchi qismlari orqali qisqa vaqt davomida oqib o‘tsada, elementlarni ruxsat etilgandan yuqori qizishiga olib keladi (QT tokining termik ta’siri). Bundan tashqari QT toklari o‘tkazgichlar orasid ayniqsa shinalar orasida katta elektrodinamik kuchlarni paydo bo‘lishiga olib keladi. Bu kuchlar elementlar tok o‘tkazuvchi qismlarida mexanik shikastlanishga olib keladi. QT toklari o‘zining maksimal qiymatiga o‘tkinchi jarayonning boshlangich davrida erishadi (QT tokining dinamik ta’siri). Agar o‘tkazgichlar yoki ularning maxkamlash maslamalari kerakli darajada mustaxkam bo‘lmasa, QT jarayonida shikastlanishi mumkin. QT davomida kuchlanishning juda pasayib ketishi, sanoat korxonalaridagi elektr motorlarni to‘ntarilishiga va to‘xtashiga olib kelishi natijasida xalq xo‘jaligiga katta zarar etkazishi mumkin. QT o‘chirilmay qolib, ruxsat etilgandan uzoq vaqt davom etsa, u elektr tizimining dinamik turgunligining buzilishiga olib kelishi mumkin. Bu esa elektr sistemasi uchun QTning eng oir oqibatlaridan biridir.