1-маъруза: Боғловчи моддалар тўғрисида маълумотлар. Боғловчи моддаларни синфланиши, уларни ишлаб чиқариш учун ҳом ашё, қўшимчалар

10-маъруза: Ноорганик ва органик боғловчи моддалар. Органик боғловчи моддалар синфланиши. Полимерлар. Битумлар ва дёгтлар

Режа: 1. Ноорганик боғловчи моддалар

2. Органик боғловчи моддалар синфланиши.
3. Полимерлар, битумлар ва дёгтлар таркиби ва ишлатилиш соҳалари

Анорганик ёки минерал боғловчи моддалар кукунсимон бўлиб, майда ва йирик тўлдиргичлар билан бирга сувда корилганда суюқ ёки пластик қоришма ҳосил бўлади ва аста секин қотиши натижасида сўнъий тошга айланади.

Анорганик боғловчиларни ишлатилишига ва хоссаларига кура қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин:

• 
  ҳавода котадиган боғловчи моддалар (оҳак, гипс ва каустик магнезит);
  
• 
  гидралик боғловчи моддалар (гидравлик оҳак, портландцемент ва унинг турлари). Бу модда фақатгина ҳавода эмас, балки сувда ва намликда хам қотиш хусусиятига эга бўлади;
  
• 
  кислоталарга чидамли боғловчи моддалар (кислотага чидамли цементлар ва эрувчан суюқ шиша).
  

Юқори да келтирилган боғловчилар асосида гишт териш ва сувокчилик учун қоришмалар, бетон ва темир-бетон конструкциялар ҳамда қотиш процесси автоклав деб аталувчи козонларда рўй берадиган буюмлар тайёрланади.
Боғловчи моддалар сув билан қориштирилганда физик-кимёвий процесслар натижасида куюклаша бошлайди, унинг кузгалувчанлиги камаяди. Бунга боғловчи модда куюклашувининг бошланиш даври, кузгалувчанлиги бутунлай йуқолгандан кейин эса охирги даври (қотиш) деб аталади.
Бетонполимерлар асоси смоладан ёки фурфуролацетон мисолидаги
махсус қўшимчалар ёрдамида бетонда қотадиган мономерлардан ташкил
топган турли полимер боғловчилардан (полиэфирли, эпоксидли, карбамидли) тайёрланади. Бундай бетонлар агрессив муҳит ва ўта ўткир таъсирга эга
бўлган (ишқаланиш, кавитация ва б.) шароитларда қўллаш жуда ўринли.
Бетонлар аралаш боғловчилар, цемент ва полимер моддалардан ҳам
тайёрланади. Бундай бетонларни полимерцемент деб аталади. Полимер
сифатида сувда эрийдиган смола ва латекслардан фойдаланилади. Ноорганик
боғловчилардан тайёрланган бетонлар хусусиятини ғоваклар ва капиллярда
қотувчи мономерларни шимдириш билан яхшилаш мумкин. Бу таркибдаги
бетонлар бетонполимер деб аталади. Махсус бетонлар алоҳида боғловчи моддаларни қўллаш билан тайёрланади. Масалан: ишқор таъсирига ва иссиққа чидамли бетонлар учун кремнефтор натрийли суюқ шиша, фосфат боғловчи қўлланилади. Баъзи бир бетонлар учун бетонга махсус хусусият берадиган махсус боғловчи моддадан фойдаланилади. Саноат чиқиндиларидан олинадиган бетонлар атроф-муҳитни мухофазалаш ва цемент иқтисодида алоҳида аҳамиятга эгадир.
Оғир ва енгил бетонларда зичликни ошириш, уларнинг
ўтказувчанлигини камайтириш, ингибирлаштирувчи ва зичловчи
қўшимчалар қўшиб ҳимоя хусусиятларини ошириш билан арматура
сақланишини таъминлаш мумкин. Бироқ ғовак суюқлигида рН кам
бўлганлиги учун арматуранинг сақланишини таъминлай олмайдиган бетон
турлари ҳам мавжуд. Буларга автоклавда қотирилган цемент ва оҳакли
бетонлар, гипсцемент – пуццолан боғловчили бетонлар ва бошқалар
таалуқли. Бундай бетонларда арматура махсус - цемент битумли, цемент-
полистиролли, цемент-латексли қопламалар суриш билан ҳимоя қилинади
Назорат саволлар:
1. Анорганик боғловчи моддалар ўзидан нимани ташкил этади.
2. Анорганик боғловчилар қандай гурухларга бўлинади.
3. Бетонполимерлар ҳақида маълумот беринг.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Қосимов И.К. Қурилиш ашёлари. Дарслик. Мехнат. Т., 2004.
2. Махмудова Н.А. Боғловчи моддалар. Ўқув қўлланма. ТАҚИ, Т., 2012.
3. Нуритдинов Х.Н., Қодирова Д.Ш. Боғловчи моддалар ва қурилиш материалларини тадқиқ этиш усуллари. Ўқув қўлланма. ТАҚИ, Т.,2012.
4. Волженский А.В. Минеральные вяжущие вешества. М., Стройиздат. 1979.