1-маъруза Avtomatlashtirish sistemalarini loyihalash va sozlash

27-28-Mavzu: Montaj, sozlash va tayyorlash ishlaridagi jixoz va asboblar.

(4 sоat)

Reja:
1. Truba va koroblarni tayyorlash jihozlari, montaj- tayyorlash ustaxonalari.

2. Bo’yash jihozlari.

3. Avtomatika vositalarining montaj,

4. Sozlash ishlaridagi asboblar.

Avtomatlashtirishning prinsipial sxemasi loyihaning asosiy texnikaviy hujjati bo‘lib, u texnologik qurilmaning avtomatlashtirilish darajasi va prinsipini ko‘rsatadi. Bunda boshharish tizimini tuzishning bosh bosqichida qabul qilingan barcha prinsipial echimlar o‘z ifodasini topadi. Chizma boshharish ob’ekti, nazorat, rostlash, dasturli boshharish, signalizasiya, blokirovka, himoya va avtomatlashtirishda ishlatiladigan vositalar haqida tushuncha berishi lozim. Odatda signalizasiya, blokirovka va himoya maxsus chizmalarda kengaytirib beriladi. Prinsipial chizmalarda boshharish organlari va kommunikasiyalar bilan birga texnologik qurilmalarning chizmasi, avtomatlashtirish vositalarini, texnologik agregatlarning turli qurilmalari bilan avtomatlashtirish vositalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni sxematik ko‘rsatiladi.

Avtomatlashtirish masalalari texnologik vositalardan foydalanib hal etiladi, bu vositalarga tanlangan qurilmalar, dastlabki axborotni aniqlovchi vositalar, axborotni almashtirish va qayta ishlov berish vositalari, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarga axborotni tanishtirish va chiharib berish vositalari hamda yordamchi vositalar kiradi.

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sxemalarini (TJAS) ishlab chiqishda qo‘yidagi qoidalarga amal qilish lozim:

• 
  avtomatlashtirishning texnik vositalarini tanlashda texnologik jarayonning xarakterini, jarayonning yong‘inga va portlashga moyilligini; atrof muhitning zaharliligini va agressivligini; o‘lchanayotgan muhitning fizik - kimyoviy xossalarini va parametrlarini; o‘lchov o‘zgartkichlarining o‘rnatilgan joyidan nazorat va boshharuv punktlarigacha axborot signallarini uzatish uzoqligini (masofasini), boshharish tizimiga ishonchliligi aniqligi va tez ta’sir kursatishi xususidagi talablarni hisobga olish zarur;
  
• 
  TJAS avtomatlashtirishning HT ning seriyalab ishlab chihariladigan vositalari asosida qurilishi kerak; bunda qo‘shilishi (birikmasi) soddaligi, o‘zaro bog‘lanuvchanligi, shchitlarda va boshharuv pultlarida joylanishi qulayligi bilan ifodalanuvchi birxillashtirilgan tizimlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir;
  
• 
  avtomatlashtirish tizimlari faqat seriyalab chiharilgan apparatura asosidagina yasalishi mumkin bo‘lmagan hollarda loyihalash jarayonida yangi avtomatlashtirish vositalarini ishlab chiqish uchun texnik vazifalar beriladi;
  
• 
  yordamchi energiyadan (elektr yoki pnevmatik) foydalanuvchi avtomatlashtirish vositalarini tanlash avtomatlashtiriladigan ob’ektning yong‘in chiqishi va portlashga xavflilik sharoitlari bilan, axborot va boshharish signallarining tez ishlashi va uzatish masofasiga qo‘yiladigan talablar bilan belgilanadi;
  
• 
  dispetcherlik shchitlari va pultlarida o‘rnatiladigan signalizasiya va boshharish asboblari va apparaturasi miqdori cheklangan bo‘lishi kerak.
  

Apparaturaning ortiqcha (ko‘p) bo‘lishi xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning diqtat e’tiborini texnologik jarayonning kechishini belgilovchi asosiy avtomatlashtirish vositalaridan chetga tortadi, qurilmani ishlatishni murakkablashtiradi, uning tannarxini oshirib yuboradi.

TJASini ishlab chiqishda tizimdagi boshharish vazifalarini orttira borish imkonini hisobga olish kerak.

Nazorat savollar:

1. 
   Avtomatlashtirish masalalari nimalardan foydalanib hal etiladi?
   
2. 
   Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sxemalarini ishlab chiqishda qanday qoidalarga amal qilish kerak?
   
3. 
   Avtomatlashtirishning texnik vositalarini tanlashda nimalarga etibor berish kerak?
   
4. 
   Yordamchi energiyadan (elektr yoki pnevmatik) foydalanuvchi avtomatlashtirish vositalarini tanlashda qanday talablar belgilangan?
   

Adabiyotlar.

1.Yusupbеkov N.R., Muxamеdov B.I., Gulyamov Sh.M. Tеxnologik jarayonlarni nazorat kilish va avtomatlashtirish. - Toshkеnt: O‘qituvchi, 2011.

2.Клюев А.С. и др. Проектирование систем автоматизации технологических процессов; 2-е издание. -М.: Энергоатомиздат, 1990.

3.Клюев А.С. и др. Техника чтения схем автоматического управления и технологического контроля. 3-е издание. -М.: Энергоатомиздат, 1990.