1-маъруза. Асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар ва уларни ҳисоблаш режа

3. Номинал ва реал ЯММ

Иқтисодиётда мавжуд бўлган инфляция жараёнлари ЯММни ҳисоблашни қийнлаштиради. Бу кўрсаткич бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар миқдор ва баҳо даражаларининг ўзгаришини ифодалайди. Бу шуни билдирадики, ЯММ миқдорига бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг физик ҳажми ва баҳо даражаси ўзгариши таъсир кўрсатади.

Иқтисодиётда доимий инфляция жараёнининг мавжудлиги макроиқтисодий кўрсаткичларни таққослама баҳоларда ҳисоблашни зарур этиб қўяди. Чунки, инфляция иқтисодиётнинг реал аҳволини бузиб кўрсатади. Иқтисодиётни таҳлил қилиш, муаммоларни аниқлаш ҳамда бошқарув қарорларини қабул қилишни қийинлаштиради. Бу вазифани бажариш учун жорий баҳоларда ҳисобланган номинал кўрсаткичлардан эмас, балки таққослама (базис) баҳоларда ҳисобланган реал кўрсаткичлардан фойдаланиш зарур. Айрим ягона фирмадан фарқли ўлароқ миллий иқтисодиётда жуда кўп сонли товарлар ва хизматлар ишлаб чиқарилиши сабабли уларнинг барчасини бир варакайига таққослама баҳоларда ҳисоблаш қийин. Шу туфайли ЯММ таркибида катта улушни ташкил этган энг муҳим товарлар ва хизматлар баҳосининг ўзгариши коэффициента ҳисоблаб топилиб олинган натижа бутун миллий иқтисодиёт учун тадбиқ этилади.
Баҳо индексини ёки инфляция даражасини ҳисоблаш учун:
– дефлятор;
– истеъмол нархлари индекси;
– саноат ишлаб чиқариш баҳолари индекслари ҳисобланиши лозим.

Дефлятор кўрсаткичини формула билан ҳисоблаганда:

S QP'

Деф = —^ i 100
Q, Ро

Бу ерда: i – дефляторни ҳисоблаш учун бозор саватига киритилган товарлар сони;

Q¹, – жорий йилда бозор саватига киритилган i – товар ёки хизматлар ҳажми миқдори (Масалан 2 кг шакар, 2 дона куйлак ва ҳ.к);
Р¹, – жорий йилда бозор саватига киритилган i – маҳсулотнинг шу йилга баҳоси;
Р¹₀ – жорий йилда бозор саватига киритилган i – маҳсулотнинг базис йилдаги баҳоси.
Дефляторни ҳисоблаш шартлари:
– одатда ўтган йилга нисбатан ҳисобланади;
– бозор савати жорий йилда кейинги йилларда ўзгартирилиши мумкин;
– бозор саватига ҳам истеъмол ишлаб чиқариш характеридаги товарлар ва хизматлар киритилади;
– бозор саватига киритилган товарлар ва хизматлар турларининг умумий ЯММ дата улуши катга қисмини ташкил қилиши керак;
– бозор саватига киритилган товарлар ва хизматлар ҳажмлари ўртасидаги нисбат уларнинг ЯММ даги улушлари ўртасидаги нисбатга мос келиши керак.

Номинал ЯММ

Реал ЯММ =
Дефлятор
Истеъмол нархлари индекси қуйидагича аниқланади:
п i i
£ Q. P.
ИНИ = ; i — 100