1. Маркетинг тадқиқотлари тушунчаси ва усуллари

Илмий-техникавий муҳит
бевосита илмий техника тараққиёти (ИТТ) 
таъсирида шаклланади ва шунинг учун талаб ва унинг ривожланиш 
йўналишларини белгилайдиган энг муҳим омил бўлиб ҳисобланади. Бошқа 
томондан эса ИТТ таъсири маркетинг муҳитининг бошқа соҳалари, 
жумладан, демографик, сиёсий ва ҳоказолар таъсиридан кучли бўлади. 
Иқтисодиёти ривожланган давлатларда ИТТни белгилайдиган соҳаларга 
асосий эътибор берилади, жумладан: 

 информатика ва ҳисоблаш техникаси; 

 кўп марта ишлатиладиган фазовий техника; 

 биотехнология; 

 қаттиқ жисмли электроника; 

 робототехника; 

 материалшунослик; 

 ноанъанавий энергия манбалари билан ишлаш технологияси; 

 экология; 

 туғилишни тартибга солишнинг самарали усуллари ва ҳоказо. 

---

ИТТ, маданий ва этник муҳитнинг муаммолари бир-бирининг ичига 
сингиб кетган ва янги муаммоларни вужудга келтиради. Улар ўз навбатида 
жамоатчилик эътиборининг янги объектларига айланади, талабни тартибга 
солади. 
Ўзбекистоннинг яқин -йиллардаги ривожланиш хусусиятлари ўтиш 
даври 
билан, 
яъни 
тизимли 
ўзгаришлар 
даври 
билан 
боғлиқ 
(маънавийахлоқий, сиёсий, ҳуқуқий, иқтисодий соҳаларда). Иқтисодий 
жиҳатдан, хусусан, қуйидагича ўзгаришлар қилиниши зарур: 
Иқтисодий муносабатларни йўл-
йўриқ кўрсатувчи тизим орқали 
тартиблаштиришдан (нарх, иш ҳақи, 
товар оқимларини тақсимлаш) 
Нархлаштиришни реал талаб ва 
товар, хизматларга мос таклифнинг 
шаклланиши асосида эркинлашувига, 
нарх ва даромадга фискал, молиявий-
ҳуқуқий усуллар билан таъсир этиш 
Иқтисодиётни 
ресурсларни 
лимитлаш, 
фондлаштириш 
ва 
квоталаш орқали бошқариш, зарар 
билан 
ишлайдиган 
корхоналарга 
кўмаклашиш мақсадида молияни 
қайта тақсимлашдан 
Очиқ 
банклар, 
зарарли 
ва 
норентабел корхоналар банкротлиги 
ва санацияси орқали, шунингдек, 
миллий иқтисодиётда эркинлашув ва 
протекционизм 
сиёсати 
орқали 
ресурсларга етишишга 
Табиий 
ресурслардан 
фойдаланиш 
эвазига 
ривожланишининг экстенсив йўлидан 
Юқори технологиялар, илғор 
бошқарувчилик қарорлари асосида 
иқтисодиётнинг 
интенсив 
ривожланишига 
Корхоналарнинг 
давлат 
томонидан 
доимий 
сақлаб 
турилишидан, маблағлар ва моддий 
воситаларнинг 
меъёрдан 
ортиқ 
сарфланиши, маҳсулот таннархини 
оширишдан 
Режалаштирилмаган 
харажатларни 
қатъий 
чеклаш, 
маҳсулот 
таннархини 
реал 
харажатларни ҳисобга олиш орқали 
тартиблаштиришга 
Ижтимоий-маданий, маънавийахлоқий муҳит анча мураккаб ҳодиса 
бўлса 
ҳам, 
кўп 
жиҳатдан 
жамиятнинг 
иқтисодий 
ва 
сиёсий 
ривожланишининг омили бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистондаги маданий 
ривожланишнинг 
устувор 
йўналишлари 
фуқаролар, 
ҳокимият 
тузилмаларининг 
умуминсоний 
қадриятлар, 
инсон 
ҳуқуқлари 
ва 
демократияни ўзлаштиришлари билан белгиланади. Бу йўналишлар охирги -
йилларда жадал равишда Шарқ ва ислом фалсафаси ва маданияти, аҳолининг 
яшаш тарзи ва менталитетининг анъанавий қадриятлари билан ўзаро алоқада 
бўлмоқда. 
Миллий ўз-ўзини англаш, маънавият ва маданиятнинг тикланиши, 
аҳолининг тобора кенг қатламлари томонидан қабул қилинаётган тарзда, 
ўзини этник идеаллаштириш ва яккаланишни билдирмайди. Юқори даражада 
ривожланган 
мамлакатларнинг 
прогрессив 
андозаларига 
етишишга 
йўналтирилганлик тобора барқарорлашмоқда. Жаҳоннинг маданий, ахборот 

---

ва демократик маконига қўшилиш эҳтиёжи, шунингдек, Ғарб ва Шарқ 
цивилизацияларининг уйғунлашуви, ижтимоий гуруҳлар ва қатламларнинг 
мутлоқ кўпчилигига ё-йилмоқда. Ҳамма даражаларда — шахс, оила, 
қўшничилик жамоаси — маҳалла, шаҳар ва қишлоқ, ижтимоий ва миллий 
гуруҳлар ва умуман, жамият миқёсида маданиятнинг устувор аҳамиятини 
англаш ўсиб бормоқда. 
Шундай қилиб, бозор иқтисодиётининг қарор топиши — бу корхона ва 
фирмаларнинг ички ва ташқи муҳитлари ўртасида муайян мувофиқликни ёки 
боғланишни таъминлашдир. Маркетинг тизими бу боғлиқликни ўрнатиши 
керак. Бир томондан, ташқи муҳитнинг бошқариладиган омиллари 
(истеъмолчилар, таъминотчилар, воситачилар, рақобатчилар)га таъсир этиш 
орқали, иккинчи томондан эса ички муҳитни такомиллаштириш (бошқариш 
ва ишлаб чиқариш тизими, маркетинг-микс элементлари: нарх, товар, 
силжитиш, тақсимлаш). 
Бироқ ташқи муҳитнинг иқтисодий, демографик, илмий-техника ва 
сиёсийҳуқуқий атроф-муҳит каби таркибий қисмлари корхона томонидан 
деярли бошқариб бўлмайдиган омилларга киради. Бунда ички ва ташқи 
муҳитларнинг анча даражада номувофиқлиги корхонани банкротликка олиб 
келади ва ҳамма вақт ҳам унинг маркетинг фаолиятини такомиллаштириш 
орқали тузатилмайди. Бозор муносабатларининг муваффақиятли қарор 
топиши учун ташқи муҳит ички муҳитга қараганда тезроқ ривожланиши 
керак. Бу эса давлатнинг иқтисодий ва ҳуқуқий соҳалардаги самарали 
сиёсатидан келиб чиқади.