1. Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiya va sport O’zbekistonda jismoniy tarbiya va spotining rivojlanishi

Mavzu: Abu Ali ibn Sino jismoniy tarbiya haqidagi fikrlari.
Reja:
1.Markaziy Osiyoda jismoniy tarbiya va sport
2.O’zbekistonda jismoniy tarbiya va spotining rivojlanishi.
3.O’zbekiston Respublikasi sport pederatsiyasi va halqaro sport uyushmalarini rivojlantirish.
4.O’zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport qonuni.

Eramizning III va XI asrlari orasidagi davrda feodal ishlab chiqa rish usuliningqarortopishi vayirikyeregalari tomonidanerkinjamo bo'lgan dehqonlarning asta-sekin krepostnoylikka aylanishi davo etdi. Bu davrda sinfiy kurash dehqonlarning krepostnoylikka aylant rilishiga qarshi kurash sifatida rivojlanadi. Bu kurash jarayonida ken dehqonlar ommasini bostirish quroli sifatida feodal davlatlari qarc topa boshladi.
Bu davr (taxminan V asr)da, G'arbiy Yevropada davlatlar tark topib, ularda asta-sekin feodal munosabatlar o'rnatila boshlanad Birmuncha keyinroq Marka/jy va Sharqiy Yevropada slavyan davla lari p'aydo bo'ldi. Shimoliy Afrikaning katta hududida arab davlatla vujudga kcldi.
Dastlabki vaqtlarda bu davlatlarda bareha mehnatkashlar harb xi/matni o'tashga majbur bo'lgan erkin yer egalaridan iborat edi. Ul qurol yoki harbiy boshliq chaqirig'i bilan qurollangan holda yet kelishlari va harbiy yurishlarda qatnashish uchun tayyor bo'lishla kerak edi. Lckin harbiy ta'lim yaxshi tashkil etilmagan edi. Aholii harbiy va jismoniy jihatdan tayyorlashning o'ziga xos xalq shakllar ning jadal sur'atda rivojlanishiga sabab ham ehtimol, uyushgan harb ta'liminingyo'qligi bo'lsa kerak. Dehqonlar uchun harbiy vajismon tarbiya faqat jangovar faoliyat uchungina emas, balki, mehnat faoliya uchun ham zarur edi.
Bu davrda, jismoniy tarbiyaning sinfiy xarakteri birinchi navbatc jismoniy mashqlardan foydalanish maqsadlarida namoyon bo'k Dehqonlar jismoniy tarbiyadan mehnat va jangovar faoliyatga taj yorlash va yuqori martabaga erishgan feodal aslzodalar esa o'z qudra tin! mustahkamlash vositasi sifatida foydalandilar. Feodal aslzodala faqat o'z mavqeyi, hokimligi bilangina emas, balki jismoniy kuch
ham xalqdan ajralib turishga harakat qilar edi. Buning uchun anl/odalarda xalqqa nisbatan beqiyos darajada katta imkoniyatlar bor Pill. Fcodal aslzodalar o'zlarining harbiy-jismoniy tarbiya usullarini yttnitishda xalqning jismoniy mashqlar va o'yinlar sohasidagi ijodidan keiladi bydalandilar.
O'sha davrdagi G'arbiy Yevropa davlatlarning eng yirigi Franklur (lavlati edi. Franklar qo'shni davlatlar bilan olib borgan ko'plab umshlarda juda kuchli qo'shin vujudga keltirgan edilar. Bu qo'shin ko'ngillilar va dehqonlar lashkarlaridan iborat edi. Dehqonlar lashkmlarida bareha dehqonlar qatnashar edilar, shuning uchun franklar Htilqni harbiy jihatdan tayyorlashga katta e'tibor berdilar. Har yili hnrbiy ko'riklar tashkil etilib, ularda harbiy manevrlar o'tkazilar edi. hnnklar og'ir qurollar - qilichlar, nayzalar, katta yoylar, palax-monlar va oyboltalar bilan qurollanar edilar. Bu qurollarni ishlatish )ii(la katta jismoniy kuch, chidamlilik va epchillikni talab qilar edi. llwg'chilik tuzumining yemirilishi davridan boshlab, xalq hayotida kechlayotgan jismoniy mashq va o'yinlar bu fazilatlarning lukoinillashuvigayordam berar edi.
Asta-sekin feodal munosabatlarining taraqqiy etib borishi bilan fewlullur xalqni harbiy ishdan chetlashtirib bordi. Otliq ritsarlar asosiy h«rbiy kuch bo'lib qoldi. Yirik yer egalari qirol chaqirig'iga muvofiq, yaxshi qurollari va aslahallarini olib, otliqlar guruhi hamkorligida yurinhi, otga sakrab minishi lozim edi. Qirollar ritsarlarning jangovar layyorgarligini tekshirish uchun maxsus ko'riklar tashkil etar edi. Pttillabki vaqtda bu ko'riklar harbiy namoyish xarakterida edi. Key-innu) ular turnirlar nomini olib yakkama-yakka olishuvlarga aylandi, b»i ko'rik qatnashchilari to'mtoq nayzalar, gurzilar va qilichlar bilan hnnikiil qilishar edi.
VII IX asrlarda vujudga kelgan Markaziy va Sharqiy Yevropaning qmliingi slavyan davlatlari ham mehnat va jangovar faoliyati bilan bog'langan juda ko'p jismoniy mashqlarni tatbiq etganlar.
Taraqqiy etgan fcodalizm davrida jismoniy tarbiya
Vll-XI asrlarda feodal ishlab chiqarish usuli taraqqiy etdi.
Harbiy ish borasida katta o'zgarishlar sodir bo'ldi. Eski xalq lashkari o'rniga hukmron sinf vakilaridan tuzilgan feodal qo'shin tashkil lopdi. Harbiy ish feodallarning imtiyozi va majburiyati bo'lib qoldi. armiyasining soni xalq lashkarlariga nisbatan ancha oz edi.Nodal qo'shinda kavaleriya (otliq ritsarlar)ga rahbarlik mavqeyini vgnllurcdi.
Turaqqiy etgan feodalizm jamiyatida xalq ommasining (dehqonlar va shuharliklar) jismoniy tarbiyasi va hukmron sinf (feodal-ritsarlar) nlng jismoniy tarbiyasi mavjud edi. Bu tarbiyaning har ikkalasi, tuir hiri o'ziga xos yo'l bilan, sinfiy kurash ta'sirida taraqqiy etib tmnli. Xalq ommasining jismoniy tarbiyasi alohida-alohida bo'lingan liwrhiy-jismoniy mashqlar va an'anaviy o'yinlardan iborat edi. Feod-iilltmiing jismoniy tarbiyasi ancha xilma-xil edi. Moddiy boyliklar va to'ah vaqtning mavjudligi feodallar uchun o'zlariga harbiy-jismoniy urhiyuning tugallangan usulini yaratishga imkon berdi.
l^;codal qo'shini hujum va mudofaa qilish uchun mo'ljallangan mj'ir qurollar, shuningdek, maxsus muhofaza aslahalari bilan qurol-Inngun edi. To o'q otadigan qurol kashf etilgunga qadar, feodal-rit-mrlur jangda zarba yemaydigan darajada edilar. Chunonchi, 1119-yili llryumclda bo'lgan jangda qatnashgan 900 ritsardan, 3 kishi halok bo’lgan , 140 kishi esa otlardan yiqitilib, asirlikka olingandi.
Halqaro olinpiyada yarakati ta’sis etilishi.
1925-yilning fevralida Buxoro shahrida O'zbekiston KPning I syezdi bo'lib o'tdi. Syezdda O'zbekiston KP sobiq Ittifoqning jangovar otryadlaridan biri sifatida uzil-kesil tashkil topdi. Syezd yosh respublika xo'jalik va madaniy qurilish ishlari dasturini har tomon-lama muhokama qildi va uni belgilab berdi. Mahalliy millat yoshlari o'rtasida harbiy xizmatga chaqirilish tayyorgarligi boshlanib ketgani munosabati bilan syezd ,,ishchi va dehqon" yoshlar o'rtasida harbiy xizmatga Jismoniy tarbiyani joriy qilishni zarur deb topdi.
Partiya Markaziy Komitetining 1925-yil 13-iyuldagi ,,Partiyaning fizkultura sohasidagi vazifalari to'g'risida"gi Qarorning ahamiyati juda katta bo'ldi. Bu qaror butun mamlakatda Jismoniy tarbiya harakati taraqqiyoti tarixida alohida o'rin tutadi. Unda Jismoniy tarbiya omma-ning sog'lomlashtirishini ajralmas qismi bo'lib qolishi, tegishli ijti-moiy va davlat tashkilotlari hamda muassasalari faoliyatining umumiy rejasiga kiritilishi zarur degan izohni o'qiymiz. Partiya Markaziy Komiteti „ milliy respublikalar tub aholisi a 'rtasida Jismoniy tarbiyani yo'lga qo'yishga alohida e'tibor berish zarur", deb topdi. Bu bilan Markaziy Komitet sobiq chor Rossiyasining chekka o'lkalaridagi xalqlarning feodal mustamlakachilik o'tmishidan Jismoniy tarbiya­ning rolini alohida qayd etdi.
O'zbekiston Kompartiyasining 1925-yil noyabrda bo'lib o'tgan 11 syezdi BKP(b) Markaziy Komitetining ana shu qaroriga amal qilib, yoshlar oldiga Jismoniy tarbiya masalalarini yanada keskin vazifa qilib quydi. Ana shu 1925-yil 13-iyuldagi qarordan keyin respublikada fut-bol, yengil atletika, qo 7 to 'pi, basketbol, voleybol, gimnastika qatori kurash, uloq, poyga va boshqa milliy sport turlari ham jadal sur'atlar bilan rivojlana boshladi.
O'zbekistonda Jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanuvchilarni soni yildan yilga ortib, sport inshootlari - stadionlar, sport may-donchalari, zallar asta-sekin ko'paya bordi. Shu bilan birga respub-likadagi zavod, fabrikalarda Jismoniy tarbiya va sport borgan sari ko'proq joriy qilina boshlandi. O'zbekistonning eng yaxshi fizkultu-rachilari va sportchilaridan yuqori malakali kadrlar tayyorlash uchun toshkentliklardan birinchi bo'lib E.Putsillo, M.Koshoxova, M.Zemin va boshqa ko'pgina fizkulturachilar Moskva Jismoniy tarbiya institu-tini tamomlab kelib, O'zbekistonda ishlay boshladilar.
Malakali kadrlar yetishmasligi respublikada jismoniy tarbiya harakatiga to'sqinlik qilar edi, ayniqsa, bu viloyatlarda ko'proq sezi-lib turadi. Shuni hisobiga olgan holda, viloyat fizkultura kengashlari sportining ayrim turlaridan instrkutorlar tayyorlaydigan kurslar tashkil , qilish boshlandi. Chunonchi, 1925-yil yoz mavsumi oldidan Qo'qon, Buxoro, Samarqahd, Andijon shaharlarida instruktorlar tayyorlab beradigan kurslar tashkil qilindi.
1925-yildan boshlab, Toshkentdagi stadionlarda jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashtirish maqsadida keng tashviqot-targ'ibot ishlari o'tkaziladigan bo'ldi. Katta futbol maydonida fizkulturachilar ishtirokida uyushtiriladigan ,,jonli shaxmat" o'yinlari ana shunday tad-birlarga kiradi. Sunday o'yinlarda fizkulturachilar rux, ot, piyoda va boshqa shaxmat donalari bo'lib harakat qilardi. Bunday uchrashuvlarda Freytman, A.Xo'jayev kabi taniqli shaxmatchilar qatnashardilar.
Shu bilan birga, O'zbeksitonda bir qator ommaviy jismoniy tar­biya bayramlari o'tkazildi. Masalan, 1925-yilda Toshkentda kasaba uyushmalarini fizkultura va sport ishlariga jalb etish maqsadida kasaba uyushmalararo fizkultura bayrami o'tkazildi. Respublikaning boshqa birqancha shaharlarida ham fizkultura bayramlari bo'lib o'tdi. Mahalliy aholi o'rtasida jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ul-lanuvchilar soni tobora ko'payib bordi. Masalan, Qo'qon shaharida tuzilgan ,,Musulmonlar" futbol komandasi o'yinchilari barchasi yerli millat sportchilaridan iborat edi. 1925-yilda bu komanda Toshkent va respublikadagi boshqa shaharlirning komandalari bilan o'tkazilgan shaharlararo musobaqalarida qatnashdi. Sportning milliy turlari yana rivoj topdi.