|
2.5. Ómir iskerlikqáwipsizligin támiyinlewdi qarjilandiriw.
2.1. Miynet qáwipsizligi
Miynet qáwipsizligi- huquqiy, jámiyetlik-sotsiyalliq texnologik hám sanitariya normalari sistemasi bolip, miynetkeshlerdiń islew sharayati hám ómir qáwipsizligin támiyinlew. Miynet qáwipsizligi ómir iskerlik qáwipsizligi pániniń qániygelikke tiyisli bólegin úyrenedi. Aniq mashqala, transport qurallari, texnologik barislari, jumis túrleri, imarat hám inshootlar ushin qáwipsizliktitámiyinlew hár bir pánniń qániygelik kursinda beriledi.
Miynet qáwipsizliginiń rawajlaniwinda ulli babakolonlarimiz – Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Zahriddin Muhammad Bobur hám rus alimlarinan M.V.Lomonosov, zamanlaslarimizdan N.D.Zolotnitsskiy, N.V.Solovyov, D.A.Kelbert, V.L.Gintillo, M.I.Grimitlin, M.N.Nabiev, T.I.Iskandarov hám basqalardiń úlesleri úlken.
1992 jildiń 8-dekabrinde Ózbekstan Respublikasi Konstitutsiyasiniń qabil qiliniwi mámleketimizde úlken siyasiy waqiya boldi. Hesh bir mámleket ózinińtiykarǵi nizaminda mámleket hám ámiyet qurilisiniń tamoyillarini, huquq hámerkinliklerin, ámiyat taraqqiyotiningsiyasiy tiykarlari hámde strategik jónelislerin bekkemlemesten turip, demokratik, huquqiy suveren mámleket bola almaydi. Respublikamiz konstitutsiyasi demokratik, xalqaramiqyosdaitibar berilgen normativ hám talablarǵa juwap beredi dewge toliq sebebimiz bar.
Jumis orinlarindaǵi sharayat miynet qáwipsizligine tiyisli xaliq ara standartlar talaplarina júwap bergen halda miynet qáwipsizligi hám nátiyjeli boliwi múmkin.
Bazar ekanomikasina ótiw jámiyetlik barqarorlikni jeterli emesligi jumisshilardi islew boyinsha huquqlarina, olardiń miynetin qorǵaw, talap dárejesindegi jumis sharayatlarin jaratiwǵa tiyisli mashqalalardiń kóbeyiwine sebep boladi. Hámme mámleketlerdegi siyaqliÓzbekstanda da sońǵi jillarda derliqópshilik xaliq xojaliǵi tarawlarinda miynet sharayatiniń tómenlewi tendentsiyasikórsetiledi. Islep shiǵariwda jana payda bolip atirǵan jeke sektorlardińóniminińartiwi bultarawdaǵi kórsetkishlerdi jánede páseyttiriwine sebep boladi. Bunday islep shiǵariwda bánt bolǵan jumisshilar miynetin qorǵaw, olarǵa talap dárejesinde miynet sharayatin jaratiw haqqindagi usi taraw juwapkerleri túrli sebeplerge qaray jeterlishe itibar qaratip atir dep bolmaydi.
Olardiń ayrimlari bul tarawda jeterli bilim hám tájriybege iye bolmasa, ayrimlari bul haqqinda uliwma túsinikke iye emes desak qátelespeymiz. Sebebi, bunday islep shiǵariw sub`ektlerin shiǵariw basshilar, jumis júrgiziwshiler, jumisbasshilariniń ishinde orta maǵlumatli, orta arnawli maǵlumatli basshilar da jeterli. Geyde qániygeliklerdi islep shiǵariw baǵitina tuwri kelmeytuǵin xizmetkerler de olar ishinen ushirasip turadi. Joqarida aytilǵan kemshiliklerden basqa mutasaddi shólkemler tárepinene bunday islep shiǵariw kárxanalarinińiskerligi jeterlishe, nátiyjeli qadaǵalaw qilinip atir dew qiyin. Jumisshilardiislep shiǵariwda ómir qáwipsizligin támiyinlew boyinsha tiykarǵi me`yoriy nizamshiliq aktleriniń qabil qiliniwi menen házirgi waqitda bul mashqalali jaǵday bir qansha jaqsi tárepke ózgermekte.
Qáwipsizlik miynet qiliwhuqiqi Ózbekstan Respublikasiniń Konstitutsiyasiniń 37-qararinda bekkemlep qoyilǵan.
Miynet qorǵawi boyinsha kárxanalardaǵi, muassasalardagi tiykarǵi nizamshiliq aktleri Ózbekstan Respublikasiniń miynet kodeksi, puxaralariniń kodeksi hám miynetti qorǵaw haqqindaǵi nizamlari bolip esaplanadi.
Ózbekstan Ruspublikasiniń 1993-jil 6-maydan kúshine kirgizilgenmiynetti qorǵaw háqqindaǵi nizamdi jumisshilar hám jumis beriwshiler ortasindaǵi miynetti qorǵawǵa tiyisli qatnaslardi tártipke saliwdiń huqiqiy tiykarlarin belgileydi.
Ózbekstanda birinshi márte jumis beriwshiler menen miynet qatnaslarina kirisip atirǵan fizikaliq shaxslardiń miynetiniń qorǵaw mashqalalariniń aniq sheshimine baylanisli hár túrli sorawlar nizamshiliq dárejesinde kórilmekte. Bulnizamlar jumis orinlawshilarǵa da olar menen miynet qatnaslarinda bolatuǵin islewshilerge de, hámde tálimorinlarin, islep shiǵariw ámeliyatlarin ótep atirǵan oqiwshi hám talabalarǵa da bir túrde tásirge iye. Nizamshiliq miynet qatnaslarindabolǵan hámme qatnasiwshilardi, olar fizikaliq bolsin,huxuqiy shaxs boliwinan hám qanday kóriniste iskerlik kórsetiwinen qattiy názer miynet qorǵawi talablarin sózsiz orinlawi shárt ekenligine urǵu beredi.
Usi nizam jumis beriwshiler hám islewshiler qatnasindaǵi miynet qorǵawi sistemalari rolin aniqlaydi. Eger kárxana hám shólkemler miynet qorǵawi boyinsha ximet yaki qániyge bolmasa,jumis beriwshi miynet qorǵawi boyinsha xizmetkórsetetuǵin qániyge yaki shólkem menen tiyisli shártnamanidúziwi shárt.Jumis beriwshi jumisshilardi miynet qorǵawi talablar menen tanistiriwi hám hár bir jumis orninda miynet qorǵawi talablarǵa say keletuǵin sharayatdi jaratiwda, jumis orinlarin miynet sharayati boyinsha attestatsiyadan ótkeriwge májbúr.
Jumis beriwshi islewshi menen miynet shártnamasin dúziwde isshini óz esabinan tibbiy kórikten ótkeriwi lazimliǵinizamda belgilengen. Jumis beriwshi jumisshilardi iskerligi dawaminda da tómendegi jaǵdaylarda tibbiy kórikden ótkeriw jumislarin islewi shárt:
1. 18 jasqa tolmaǵanlar;
2. 60 jasqa tolǵan erkekler, 55 jasqa tolǵan háyallar;
3. mayiplar;
4. miynet sharayatin qolaysiz jumislarda, túngi jumislarda, sondayaq transport háreketi menen baylanisli jumislarda bánt bolǵanlar;
5. aziq-awqat sanaatinda, sawdahámtikkeley aholiga xizmet kórsetiw menen baylanisli bolǵan basqa tarmaqlardaǵijumislarda bánt bolǵanlarǵa;
6. orta tálim mekteplerinde, mektepke shekemgi tárbiya hám basqa muassasalarning balalarǵa tálim yaki tarbiya beriwmenen bánt bolǵanpedagog hám basqa xizmetkerler.
Tibbiy kóriklerden ótiwdenbas tartqan xizmetker hakli emes. Tibbiy komissiyalariniń tekseriwler nátiyjesinde bergen usinislarin orinlawda bas tartqan xizmetkerlerdi jumis beriwshi jumisqa almasliqqa haqli boladi.
Eger jumisshiniń sawliǵi jumis sharayatiniń keri tásirinde jamanlasqan bolsa ol náwbetinde sirtqi tibbiy kórikten ótkeriwdi talap qiliwǵa haqli.
Tibbiy kóriklerdenótkeriw tákrarlanǵan jaǵdaylarda kárxana (jumis beriwshi) ayliǵi esabina ámelge asiradi.
Jumis orinlarinda toliq hám zárersiz hám qáwipsiz jumis sharayatin jaratiwámelde múmkin emes . Sol sebepli miynet qáwipsizliginiń waziypasi zárerli hámqáwipli islep shiǵariw háreketleriniń islewshilerge zárerli tásirin eń kemdárejege keltiriwge imkan beretuǵin shara-tádbirlerdi ámelge asiriwdan, jumisshilardiń jaraqatlaniwlariniń aldinaliwdan , joqari miynet ónimdarliǵina erisiwge járdem beretuǵin qolay sharayatlardi jaratiwdan ibarat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
